Recensent: Vera Weterings
Altijd de beste. Sport in de Griekse Oudheid, Henry W. Pleket

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2014
ISBN: 978 90 253 0482 2

Paperback met zwart-wit illustraties, bibliografie en register
192 pagina’s
€15,99

Altijd de beste

Wie aan antieke sport denkt, zal allicht de Olympische Spelen op zijn netvlies hebben: de antieke voorloper van de creatie van Baron Pierre de Coubertin uit 1896. Met die gedachte is helemaal niets mis. Alleen: het gevaar dreigt dat de antieke sport op die manier versmald wordt tot die Spelen en men gaat denken dat er verder op sportgebied niet zoveel te koop geweest is in de Oudheid. (p. 7)

Met bovenstaande woorden begint prof. dr. H.W. Pleket de inleiding van Altijd de beste. Sport in de Griekse Oudheid. Pleket is emeritus hoogleraar Oude Geschiedenis en Latijnse en Griekse epigrafiek aan de Universiteit Leiden. Eerder verschenen van zijn hand verschillende wetenschappelijke publicaties over sport in het oude Griekenland, waaronder Olympische spelen in de Oudheid (2004). Altijd de beste is zijn eerste werk voor een breder publiek. In dit werk wil Pleket aan een groot publiek uitleggen dat sport in het oude Griekenland meer was dan alleen de Olympische Spelen, sterker nog de Spelen waren slechts het topje van de ijsberg. In Hellas was sport veel meer dan dat. In Altijd de beste laat Pleket de lezer kennismaken met een wereld vol sporttoernooien en verenigingen van rondreizende atleten.

Met de enorme uitbreiding van het aantal toernooien en atleten was de overwinning alléén op den duur niet meer genoeg. Overwinningen werden opgewaardeerd met records en andere opvallende prestaties. (p. 9)

In Altijd de beste staan het ontstaan en de ontwikkeling van een authentieke sportcultuur in het Oude Griekenland centraal. Hierbij gaat Pleket in op de sociale, maatschappelijke en mentale aspecten van de antieke sport. Zo start Pleket zijn eerste hoofdstuk met het ontstaan van de competitieve sport in de tijd van Homerus, de achtste eeuw voor Christus. In vogelvlucht vertelt Pleket over de forse toename van het aantal toernooien en de veranderingen in de status en sociale herkomst van de deelnemende atleten. In het hierop volgende hoofdstuk wordt nader ingegaan op deze veranderingen. Pleket staat hier stil bij de overgang van een periode waarin de elite sport domineerde tot een tijd waarin ook representanten van de middenklasse of zelfs de onderklasse deelnamen. Die sociale status van de atleten wordt verder uitgediept in het derde hoofdstuk.

Niet alleen de sport zelf wordt in Altijd de beste behandelt, maar ook de organisatie eromheen. Zo is een geheel hoofdstuk gewijd aan de taken van beroepsverenigingen die toernooien organiseerden. Ook gaat Pleket in een ander hoofdstuk in op de inkomsten, privileges en bijverdiensten van atleten. Daarnaast geeft hij inzicht in de ideologie van de sport. Pleket staat in dit hoofdstuk niet alleen stil bij de reden waarom atleten bepaalde sporten beoefenden en risico’s namen, maar geeft de lezer ook inzicht in de plaats die sport in steden, toernooien en als beroep voor atleten innam. Aan de hand van informatie uit archeologische vondsten zoals inscripties op graven of beelden en schilderingen op aardewerk analyseert Pleket hoe in de Griekse wereld werd omgegaan met het winnen of verliezen van toernooien. Plekets specialisatie in epigrafie is slecht te verbloemen door de vele epigrafische voorbeelden die hij aanhaalt. Gezien de literatuur die hij hierbij ook gebruikt, is van eenzijdig bronmateriaal voor zijn studie echter geen sprake. Altijd de beste is hoewel het voor een groot publiek toegankelijk is, gebaseerd op serieuze studie.

Een boek gewijd aan sport kan uiteraard niet zonder wat verdieping in de sportactiviteiten zelf. Pleket heeft dan ook twee hoofdstukken gewijd aan de sportdisciplines, waarvan één hoofdstuk geheel gewijd is aan de wedstrijdsporten voor vrouwen. In deze hoofdstukken maakt Pleket aan de lezer duidelijk hoe competitief sport in de Griekse Oudheid was. Ook valt op dat sport toentertijd een overwegend individueel karakter had; teamsporten waren in die tijd een uitzondering.

Hoewel Pleket zijn werk thematisch heeft opgebouwd, werkt dit niet ten nadele van het tijdsbesef van de sportcultuur. In elk hoofdstuk beschrijft Pleket op heldere wijze de ontwikkeling die de verschillende aspecten van de sport doormaken op chronologische wijze. Altijd de beste biedt een heerlijk leesbaar overzicht van sport in het Oude Griekenland.

De competitieve sport was in de oude Griekse wereld dan ook veel sterker en dieper ingedaald in de haarvaten van de samenleving dan tegenwoordig. (p. 177)

Na Altijd de beste te hebben gelezen, weet de lezer dat de Olympische Spelen slechts een klein onderdeel vormden van de sportcultuur uit de Oudheid. In de Griekse wereld was sport veel meer aanwezig dan tegenwoordig. Sport was diep geworteld in de samenleving, waarbij competitie een enorme stempel op het geheel drukte. De titel van het werk Altijd de beste is dan ook perfect gekozen. De Griekse stedelijke elites waren namelijk doordrenkt van de competitieve sportcultuur. Steden investeerden hierdoor in de aanleg van stadions, het organiseren van spelen en het trainen van atleten. De atleten representeerden immers de steden en verdedigden zo de eer van een stad.

Zondermeer kan worden geconcludeerd dat Pleket is geslaagd in het schrijven van een heerlijk leesbaar overzichtswerk voor een ruim publiek over sport in het Oude Griekenland. Het werk is geschikt voor zowel de geschiedenisliefhebber als de beroepshistoricus. De heldere uitleg van Pleket over het ontstaan en de ontwikkeling van een authentieke sportcultuur in de Griekse Oudheid is op een aangename manier verweven met allerhande bronmateriaal.

Vera Weterings