Andere blik op Julius Caesar

Wie kent hem niet? De bekende Romeinse veldheer Julius Caesar. Hij wordt herinnerd als groot staatsman en legerleider, maar onderzoek wijst uit dat hij een stuk minder heroïsch was dan tegenwoordig wordt geschetst. Archeoloog Tom Buijtendorp onderzocht de rol van Caesar in de Lage Landen en ontdekte steeds meer aanwijzingen die aantoonden dat het tot nog toe geschetste beeld van Caesar onjuist is. Hij vertelde erover in de Tempelzaal van het Rijksmuseum van Oudheden op vrijdag 22 juni. Toen werd zijn boek gepresenteerd en ook een reconstructie van het hoofd van Caesar onthuld. Het eerste exemplaar van zijn boek Caesar in de Lage Landen reikte Tom uit aan Wim Weijland, directeur van het Rijksmuseum van Oudheden.

In het onderzoek van Buijtendorp richt hij zich onder meer op recent opgegraven kampen uit Caesars tijd, vondsten in een Karolingisch handschrift, rapporten van een Romeinse legerofficier, geografische analyses en een herwaardering van Caesars eigen statistieken. Hieruit blijkt volgens Buijtendorp dat Caesar en zijn legereenheden tijdens de Gallische oorlog veel noordelijker gelegerd waren dan tot nog toe werd gedacht. Er zijn sterke aanwijzingen dat een hoogteburcht bij Maastricht in 54 en 53 voor Christus diende als kamp en logistiek centrum van Caesars leger. Daarop wijst onder meer een analyse van inheemse goudstukken en de recent vastgestelde omvang van de versterking. Bekend is dat Caesar in het door hem genoemde kamp persoonlijk rondliep en zijn leger er de grootste nederlaag van de Gallische Oorlog leed. Caesars statistieken wijzen erop dat circa de helft van zijn gesneuvelde soldaten in het noorden omkwam. Het onderzoek raakte in een versnelling toen bekend werd dat de schoenspijkers van Caesars soldaten een unieke vorm hadden. Daardoor zijn al drie noordelijk gelegen kampen aan Caesar en zijn legioenen gekoppeld, en bestaat de hoop op nieuwe ontdekkingen, waarvoor het als een reisgids geschreven boek de nodige potentiële vindplaatsen van kampen en slagvelden aangeeft. Buijtendorp onderstreept dat zijn onderzoek slechts het begin is.

“Nu de aanwijzingen zich opstapelen dat Caesar in de Lage Landen is geweest, hebben we een enorme inhaalslag te maken. Het gepresenteerde onderzoek biedt hopelijk een basis voor gericht vervolgonderzoek om zaken te toetsen, want veel is nog onzeker.”

'Nieuw' gelaat Julius Caesar - reconstructie en © foto Maja D’Hollosy

Wat in ieder geval duidelijk wordt in zijn onderzoek is dat Caesar zowel qua daden als qua vertoning minder heroïsch blijkt dan gedacht. Zo leed Caesar bij Maastricht waarschijnlijk een grote nederlaag. Daarnaast bleek Caesar kalig te zijn geweest en wees het onderzoek van Buijtendorp uit dat Caesars hoofd de zichtbare gevolgen vertoonde van een zware bevalling, een nieuw gegeven in Caesars biografie. Dankzij de schedelafwijking kon Buijtendorp het authentiekste Caesarportret identificeren, dat sterk afwijkt van de veelal getoonde marmeren Caesarbustes. Zijn onderzoek vond plaats aan de hand van diverse beeltenissen van Caesar die onder meer afkomstig waren uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden. Een marmeren Romeins portret uit het Rijksmuseum van Oudheden wordt door wetenschappers beschouwd als beeltenis van de oudere Julius Caesar en is één van de twintig in Europa bekende Caesarportretten en één van de weinige zonder moderne aanvullingen. Deze buste vormde de basis voor de levensechte gezichtsreconstructie van archeoloog en fysisch antropoloog Maja d'Hollosy. Omdat het beeldhouwwerk behoorlijk is beschadigd zijn delen van het gezicht gebaseerd op een tweede portret van Julius Caesar; de zogenaamde Tusculum-buste. Deze buste is in het bezit van het Archeologisch Museum van Turijn en toont de veldheer kort voor zijn dood als midden-vijftiger. De delen die op basis hiervan zijn gevormd zijn onder andere de neus en de kin.

“De nieuwe versie is evenmin een absolute waarheid, maar biedt wel een geloofwaardig alternatief voor het gevestigde beeld,” aldus Buijtendorp.

Vera Weterings

Het boek Caesar in de Lage Landen verschijnt vandaag bij Uitgeverij Omniboek. Een recensie volgt binnenkort op deze website.
De reconstructie van het gezicht van Caesar is in de Tempelzaal van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden te bekijken.