Leestekens

De ingekomen post van de Maatschappij van Weldadigheid bestaat uit brieven van aan de ene kant brieven uit de hoogste standen, van notabelen die op plaatselijk niveau de kolonisatie steunen. Aan de andere kant bevinden zich ook brieven uit de laagste standen, armen die in de koloniën worden ‘beweldadigd’ of daar graag een plekje zouden willen hebben, in het archief.

Volgens schrijver Wil Schakman is meestal in een oogopslag duidelijk uit welke stand een brief komt. Bij twijfel is er volgen hem een verhelderend criterium: leestekens. Notabelen gebruiken veel leestekens, heel veel leestekens, met name komma’s. Schakman: “Ik ben een keer gestoten op een zin met één punt-komma en 31 (!) komma’s. Dat is tot nu toe mijn leestekens-kampioen.” De zin waar Schakman naar refereert is hieronder te lezen:

‘Maandag zijn van hier, over Amsterdam, naar de kolonie Frederiks-oord vertrokken, vier huisgezinnen, bestaande te zamen uit 24 personen, benevens nog 12 armkinderen, onder het geleide van twee huisvaders en moeders, door de maatschappij van weldadigheid, na ingekomen bewijzen van derzelver goed gedrag en bekwaamheid, aangenomen, om, bij ieder hunner, zes kinderen in te deelen; treffend was de beschouwing van deze afreize, welke veraangenaamd werd door de tegenwoordigheid van de vrouw van Johannes Verbeek, die zich juist, op bekomen verlof, ten gevolge van goede oppassing, met twee van hare kinderen, sedert eenige dagen, binnen deze stad bevond, om haare naastbestaanden en vrienden te bezoeken, aan wie zij, even als aan de sub-commissie, die haar, met haren man en hare kinderen, nu ruim zes maanden geleden, naar de kolonie had afgezonden, de naïfste verhalen van de kolonie gedaan heeft, en vervuld was van dankbaarheid, zoo als zij dit aan een ieder en ook in het openbaar betuigd heeft, voor de weldaad, aan haar huisgezin bewezen, waardoor het de Goddelijke Voorzienigheid behaagd had, hare wankele gezondheid te herstellen en haar uit diepe armoede tot een’ gelukkigen en nuttigen stand te verheffen.’

Dat deze zin afkomstig is van een notabelen, is zeer waarschijnlijk. Armen gebruiken volgens Schakman meestal geen leestekens. Geen komma’s, geen punten, niks. Waar de ene zin ophoudt en de volgende begint, valt alleen uit het zinsverband af te leiden. Maar dat wordt goedgemaakt door het inkijkje dat zo’n brief biedt in de zieleroerselen van de arme.

Wil Schackmann schreef het boek De proefkolonie – vlijt, vaderlijke tucht en het weldadig karakter onzer natie. Daarin weet hij dankzij het archief van de Maatschappij van Weldadigheid heel ‘dichtbij’ de eerste bewoners van de koloniën te komen en volgt hij bijna van dag tot dag hun belevenissen en hun gevoelens bij de ‘weldadigheid’ die ze ondergaan.

Vera Weterings