Oranje toetjes

oranje-toetjesRecensent: Vera Weterings

Oranje Toetjes. Van Willem de Zwijger tot Willem-Alexander, Lizet Kruyff en Cees Holtkamp

Uitgeverij Bas Lubberhuizen | Amsterdam 2015
ISBN 9789059374089

Gebonden met kleurenillustraties, literatuurlijst, illustratieverantwoording en register met recepten
144 pagina’s
€ 24,95

Oranje toetjes

Oranje toetjes biedt een Koninklijke culinaire geschiedenis met historische recepten. In het boek vertelt culinair historica Lizet Kruyff over de eetmodes, kookboeken, suikerbakkers, patissiers en hofkoks die de geschiedenis van de Oranjes kent. Ook is het boek aangevuld met authentieke recepten die hier en daar zijn bijgeschaafd door top patissier Cees Holtkamp, zodat ze ook heden ten dage uitvoerbaar zijn en passen bij de huidige smaaknormen.

Lizet Kruijff studeerde geschiedenis en prehistorie aan de Universiteit Leiden. Inmiddels schrijft ze al ruim tien jaar een kookrubriek in Archeologie Magazine, en in 1997 publiceerde ze samen met Judith Schuyf Twintig Eeuwen Koken en Eten en met Jonneke Krans Mozarts Menu. Voor Oranje toetjes is Kruijff de archieven ingedoken en heeft ze bij het Koninklijk Huisarchief menukaarten en handgeschreven menu’s van de hofmaarschalk gevonden. De informatie uit deze archiefbronnen heeft ze gebruikt voor Oranje toetjes, zo bevat het boek terugkerende kenmerken van de toetjescultuur van onze stadhouders en koningshuis. Vanaf het eerste (bewaarde) menu van koning Willem I tot het meest recente archiefstuk dat ons ter beschikking staat over het menu tijdens een koninklijk diner is te zien dat bij officiële diners oranje toetjes worden geserveerd en dat de sinaasappel een van de voornaamste ingrediënten was. Het feit dat oranje gekleurde toetjes werden geserveerd is niet verrassend als we bedenken dat het vroeger gewoon was om tijdens een diner gerechten op te dienen in de kleuren van familiewapens om gasten te imponeren, of een kleur te kiezen van de belangrijkste gast. Dat verklaart de titel van het boek, Oranje toetjes.

In het eerste deel van het boek wordt ingegaan op onder andere de culinaire geschiedenis van toetjes, de ingrediënten en smaakmakers door de eeuwen heen, de allerhande vakmanschappen en de verschillende serveermethoden. In het tweede deel komen de toetjes van eerst de stadhouders en daarna de Koninklijke familie aan bod.

In het kader van de culinaire geschiedenis wordt ook ingegaan op de herkomst van de woorden ‘dessert’ en ‘toetje’. Zo blijkt dat het woord ‘dessert’ via het Latijn, Italiaans en Frans in het Nederlands terecht is gekomen. Eind twaalfde eeuw kwam het woord ‘desserte’ in Italie en Frankrijk in de mode, afgeleid van het Latijnse de-servire’, wat staat voor ‘afdekken’. Ons woord ‘toetje’ stamt uit het begin van de twintigste eeuw en is een verkleinwoord van ‘toespijs’, oftewel datgene wat ‘toe’ gegeven wordt.

In het tweede deel worden de stadhouders en leden van de Koninklijke familie chronologisch besproken. Van ieder paar wordt een korte indruk gegeven van hun levensloop en daarna ingegaan op hun culinaire gewoonten met als bijzonder smakelijke toevoeging de verschillende recepten. Zo komen onder andere de volgende culinaire hoogstandjes aan bod: een schotel vol sneeuw van Prins Maurits, de brioche van Elizabeth Stuart, gâteau de Savoye van Willem IV en Anna van Hannover, de Wilhelmina pepermuntjes en één van de favorieten van koningin Juliana de gâteau st. Honoré. De foto’s die de recepten begeleiden zijn om van te watertanden.

Hoewel de introductie van de personen hier en daar wat oppervlakkig is, stoort dat in dit boek niet. De nadruk ligt immers op de culinaire geschiedenis en die wordt volop belicht. Zo wordt in het hoofdstuk over Willem van Oranje en Anna van Buren gebruik gemaakt van een rekening uit het archief van Erfgoed Leiden en Omstreken waarop te zien is dat toen Willem van Oranje in 1581 met zijn echtgenote en dochters een bezoek aan Leiden bracht, de stad enorme hoeveelheden wijn en specerijen inkocht. Een andere bron toont dat Frederik Hendrik en Amalia van Solms ook in uitzonderlijke luxe leefden. Zo staat in een lijst die bewaard wordt in het Koninklijk Huisarchief wie er in welke wagen zat tijdens de tocht naar Groningen die Frederik Hendrik maakte: op drie open wagens zitten de dispensier, de garde mange, twee koks, een jonge en twee was- ende keuken- meyden benevens de foerier. Ook het gevolg van Mary Stuart I, de weduwe van Willem II, was tijdens haar reis in 1666 niet gering. Zo maakten naast haar twee meesterkoks Thomas Moody en Thomas Danis, ook haar sommelier, dispensier, zaalknechten, een biertapper en haar valkenier deel uit van haar reisgezelschap. Ook de ingrediënten in de keuken van Mary Stuart II waren niet mis:

“In de koninklijke keuken van Willem III en Mary Stuart II komen heel luxueuze ingrediënten in grote hoeveelheden voor. Per week gebruiken de koks: 75 citroenen en 25 sinaasappelen, 875 gram ansjovis, 625 gram witte peper, evenveel hertshoorn, amandelen, rozijnen en krenten, 125 gram pistaches, geraffineerde, dubbel geraffineerde en poedersuiker samen 750 gram, 1 pond kappertjes, 7 liter oranjebloesem- water en 6 liter rozenwater (zowel voor de gerechten als het wassen van de handen aan tafel en het besprenkelen van kleding), ruim vijf liter olijfolie en 25 gram (en dat is echt decadent veel) saffraan. Daarnaast 66 gram van iedere specerij: gember, kruidnagel, foelie, nootmuskaat en kaneel.” (p. 61)

Oranje toetjes is meer dan een historisch verantwoord kookboek. Al met al biedt het boek een heerlijke mix van culinaire geschiedenis met daarin uitstapjes naar belangrijke kookboeken, gebruikt keukengerei en veelvoorkomende ingrediënten, persoonlijke verhalen over de leden van de Koninklijke familie, vakmanschap van koks, suikerbakkers en patissiers en de veranderende etiquette en gewoontes.

Vera Weterings

Oranje toetjes is genomineerd voor een Hebban Award binnen De Beste Boeken van het Jaar verkiezing categorie Nederlands culinair. Stemmen op Oranje toetjes is mogelijk tot en met 15 oktober 2015.

One thought on “Oranje toetjes

  1. Pingback:

Comments are closed.