Recensent: Wouter van Dijk

Atjeh. Het verhaal van de bloedigste strijd uit de Nederlandse koloniale geschiedenis, Anton Stolwijk

Uitgeverij Prometheus, Amsterdam 2016
ISBN: 9789035143760

Gebonden met stofomslag, geïllustreerd in kleur, met kaart, bibliografie, namenregister en register van geografische namen
320 pagina’s
€ 19,95

Geschiedenis van de Atjeh-oorlog

De Atjeh-oorlog is een van de bloedigste episoden uit de Nederlandse geschiedenis. Toch is er onder het Nederlandse publiek maar weinig kennis over dit conflict. Dat heeft er natuurlijk mee te maken dat het een koloniaal conflict was, waarvoor tot relatief kortgeleden maar weinig aandacht voor was. Afgezien van de militaire gedenkboeken en memoires die er over deze periode zijn verschenen, en die slechts een zeer beperkt deel van de bevolking bereikten, is er eigenlijk alleen de monografie van journalist Paul van ’t Veer De Atjeh-oorlog uit 1969 die binnen Nederland bij het grote publiek enige bekendheid heeft verworven. Anton Stolwijk heeft daar nu wat gezelschap aan toegevoegd met zijn Atjeh. Het verhaal van de bloedigste strijd uit de Nederlandse koloniale geschiedenis. In dit boek vertelt Stolwijk het verhaal van deze oorlog in het uiterste noorden van Sumatra, die met tussenpozen duurde van 1873 tot ongeveer 1914. De meningen over het einde van de oorlog lopen uiteen, omdat het geweld eigenlijk nooit helemaal verdween uit dit deel van de archipel. Stolwijk laat de oorlog symbolisch eindigen wanneer de laatste Nederlandse soldaat die zich in de jungle schuilhield in 1942 door de Japanse bezetter geëxecuteerd wordt.

Ten opzichte van het boek van Van ’t Veer draagt Stolwijk niet veel nieuwe informatie over de koloniale strijd in Atjeh aan. Het is ook niet zozeer een opzet van het boek om met een nieuwe visie op het conflict te komen. De auteur wisselt het perspectief van zijn verhaal af tussen episoden uit de oorlog destijds, en het leven in het Atjeh van 2009-2015, waar hij met onderbrekingen zo’n anderhalf jaar vertoefde en sprak met Atjeeërs over hun geschiedenis. Het boek is niet bedoeld als naslagwerk, maar de gedeeltes over oorlog van ruim honderd jaar geleden fungeren veeleer als een venster op deze periode in de gedeelde geschiedenis van Atjeh en Nederland. De passages uit het heden laten daarbij zien hoe weinig blijvende invloed de Nederlandse aanwezigheid in dit deel van Indonesië heeft gehad. Stolwijk gaat op zoek naar monumenten en restanten van deze Nederlandse aanwezigheid maar moet tot de conclusie komen dat slechts weinig resteert. Dat is niet vreemd wanneer je bedenkt dat de Nederlandse invloed in het gebied, zoals in veel plaatsen in voormalig Nederlands-Indië, pas aan het einde van de negentiende eeuw directer en duidelijker merkbaar werd. Meevarend op de stroom van het internationale imperialisme achtte Nederland het noodzakelijk een stevige greep op Atjeh te verkrijgen, ook om andere Europese mogendheden in de regio, zoals de Britten, op afstand te houden.

De strijd met en in Atjeh die volgde zou lang blijven voortduren, niet in de laatste plaats vanwege de religieus geïnspireerde volharding waarmee de islamitische Atjeeërs zich bleven verzetten. De beperkte mogelijkheden van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger (KNIL) om het uitgestrekte gebied onder de duim de houden speelden ook een rol in het voortduren van de vijandelijkheden.

Stolwijk heeft een fijne pen, je leest het boek dan ook zo uit. De afwisseling tussen de historische gebeurtenissen en zijn belevenissen in het huidige Atjeh levert een interessant geheel op. Hij laat het perspectief van de mensen in Atjeh duidelijk naar voren komen, wat tegelijkertijd laat zien hoe daar het koloniale Nederland tegenwoordig wordt bezien, maar ook in wat voor narratief de geschiedenis daar wordt bekeken. Sommige gesprekspartners zijn sterk gefocust op de bijzondere status van Atjeh als min of meer autonoom gebied, geïnspireerd door de geschiedenis van het voormalige sultanaat. Anderen passen de strijd in Atjeh juist in binnen het groots-nationalistische Indonesische onafhankelijkheidsstreven van de gehele archipel. Door de link met het heden te leggen slaagt de auteur er in de relevantie van geschiedenis voor onze huidige tijd aantoonbaar te maken, waardoor je ook het huidige Atjeh beter begrijpt. Een fijne toevoeging aan de historiografie van de Nederlandse aanwezigheid in Zuidoost-Azië.

Wouter van Dijk