Recensent: Wouter van Dijk

De lange bevrijding van Nederland. September 1944 - juni 1945, Christ Klep

Boom, Amsterdam 2025
ISBN 9789024470334

Paperback, met fotokatern in zwart-wit, met noten, bijlagen, kaarten, literatuuropgave en register
222 pagina’s
€ 26,90

Een herzien bevrijdingsnarratief

Nederland werd in het voorjaar van 1945 na vijf lange jaren eindelijk bevrijd door onze geallieerde bondgenoten, voornamelijk Britten, Canadezen en Amerikanen. Onbaatzuchtig en  opofferingsgezind hadden deze buitenlandse helden een einde gemaakt aan de nazistische onderdrukking van ons land. Zo ongeveer was in de jaren volgend op de bevrijding van de Duitse bezetting het dominante narratief in Nederland. Daar zit natuurlijk veel waars in, het waren inderdaad geallieerde soldaten die een einde maakten aan de Duitse aanwezigheid in Nederland, maar de focus op ‘onze bevrijding’ als een doel van de geallieerde oorlogsmachine dat in dit beeld schuilgaat is bedrieglijk. Militair historicus Christ Klep neemt in dit boek de laatste fase van de oorlog in Nederland onder de loep en laat zien dat er aan het dominante beeld van het oorlogseinde wel het een en ander te nuanceren valt.

Klep begint zijn uiteenzetting met de geallieerde landing in Normandië, die de eindfase van de Tweede Wereldoorlog in het Westen inluidt. Hij beschrijft de strategische positie van Nederland vanuit militair oogpunt, en laat zien hoe de topografische gesteldheid van ons land niet meehielp een snelle bevrijding te realiseren. Strategisch gezien lag Nederland ongunstig omdat het geallieerde opperbevel had besloten dat de snelste weg naar een Duitse nederlaag zou liggen in een opmars direct Duitsland in. Nederland liet men daarin letterlijk links liggen. Voor de opmars door Frankrijk had men maar liefst een jaar uitgetrokken. Uiteindelijk zou het Duitse verzet daar veel sneller instorten, waarna in de zomer van 1944 een razendsnelle opmars volgde tot in België en Zuid-Nederland aan toe. Daarna liep om allerlei redenen de opmars spaak; het Duitse verzet herstelde zich, de geallieerde aanvoerlijnen haperden door te weinig havencapaciteit en er was onenigheid over de te voeren strategie. Zou men blijven aanvallen over een breed front om overal het Duitse verzet op te rollen, of via een smal front dat de Duitse verdedigingslinie zou doorbreken om zo een doorbraak te forceren. De poging tot het laatste mislukte toen Operatie Market Garden strandde rondom Arnhem. Het front stabiliseerde zich, waardoor een groot deel van Nederland precies aan de Duitse kant van de frontlijn achterbleef.

Ondertussen moesten de geallieerden hun bevoorradingslijnen veiligstellen, wat betekende dat de haven van Antwerpen veroverd moest worden, daar ging tijd en energie in zitten, en tegelijkertijd kreeg vanaf dat moment de breedfrontstrategie definitief de overhand. Ook dit zorgde ervoor dat de geallieerde opmars trager, maar gestaag, verliep. Deze opmars ging zoals gezegd echter grotendeels aan Nederland voorbij, omdat de vernietiging van de Duitse oorlogsmachine het primaire doel was. Dat moest gerealiseerd worden door de Duitsers in eigen land te verslaan. Noord-Nederland kreeg pas in april prioriteit toen de geallieerden bij hun opmars naar het oosten hun flanken moesten beschermen, waarna enkel in de ‘vesting Holland’ nog Duitse troepen het heft in handen hadden. Vanwege de geïsoleerde ligging van West-Nederland achter rivieren en het moeilijke terrein vol water en zompige weilanden gingen de geallieerden met de eindoverwinning in zicht liever geen risicovolle operaties meer aan. Vandaar dat de Duitsers zich in dit deel van ons land pas overgaven slechts drie dagen voordat de algehele eindoverwinning op nazi-Duitsland werd uitgeroepen.

Vervolgens volgde een instabiele overgangssituatie, omdat nog niet snel overal geallieerde soldaten de plaats van de nog steeds bewapende Duitsers konden innemen. In dit machtsvacuüm vielen jammerlijk genoeg nog veel burgerslachtoffers, waaronder leden van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten. Kleps relaas is helder opgezet en duidelijk en prettig leesbaar geschreven. Hij laat zien waarom de bevrijding van Nederland zo verbrokkeld  plaatsvond. Hij heeft ook oog voor de minder fraaie kanten van de bezetting, waarbij geallieerde soldaten zich misdroegen, plunderden en mishandelden. Ook dat is niet onlogisch geweest, omdat juist in ons land het front lange tijd stabiel was, en de soldaten zich langere tijd op één plek bevonden. Een ander voorbeeld zijn de vele buitenechtelijke kinderen die net na de oorlog geboren werden, en niet allemaal voortkwamen uit de uitdrukkelijke wens van de net bevrijde Nederlandse meisjes. Want het is toch erg moeilijk om keer op keer nee te blijven zeggen tegen de geallieerde helden die net de Duitsers verjaagd hadden. Ook destijds was er al veel te doen om de ‘normvervaging’ in de periode net na de bevrijding. Nederlandse mannen zagen de vreemde soldaten niet helemaal onterecht ook als bedreiging, zeker toen demobilisatie maanden op zich liet wachten. Vechtpartijen kwamen dan ook geregeld voor.

Het zijn stuk voor stuk bijstellingen en nuanceringen van het dominante verhaal van de bevrijding van Nederland. En zeer wezenlijke als je een goed begrip van de periode wilt krijgen. Het is aannemelijk dat Kleps publieksboek bij zal dragen aan een preciezer en geschakeerder beeld van onze bevrijding dan het tegenwoordig overheersende. Het is beslist aan te raden aan iedereen die zich meer wil verdiepen in deze interessante en chaotische periode van de Nederlandse geschiedenis.

Wouter van Dijk