Ferguut, de ridder met het witte schild

Initiaal uit het enige overgeleverde Ferguut-handschrift (UB Leiden, Ms. Letterk 191-1), ca. 1330.

De Ferguut is een Middelnederlandse ridderroman, gesitueerd in de verhalencyclus rondom de mythische koning Arthur en zijn Ridders van de Ronde Tafel. Het bijzondere aan het verhaal is dat het, in tegenstelling tot andere Arthurromans, als hoofdpersoon een historische figuur heeft, die binnentreedt in de legendarische wereld van Arthur en de zijnen.

Ferguut is in feite de Middelnederlandse bewerking van een Franstalig verhaal. Begin dertiende eeuw schreef een verder onbekende klerk Guillaume zijn Fergus. Guillaume was een leerling van de schepper van het genre der Arthurromans; Chrétien de Troyes. De opdrachtgever voor het schrijven van de roman was hoogstwaarschijnlijk Alan van Galloway, een Schotse markgraaf die tevens baron in Engeland was, en een achterkleinzoon van de historische Fergus. Deze Fergus maakte deel uit van het gevolg van de Schotse koning David I (1084-1153), die hem tot heer van Galloway benoemde. Fergus was waarschijnlijk van gemengd Noords-Gaelische afkomst. Zijn vader was een van de Noorse Vikingen die actief waren in het eilandrijke westen van Schotland, zijn moeder was waarschijnlijk een Ierse dame van adel. De historische Fergus zou een buitenechtelijke dochter van de Engelse koning Henry I hebben gehuwd; Isabelle. De Arthurroman speelt zich voornamelijk af in het zuiden van Schotland, langs de grens met Engeland. Van alle soortgelijke Arthurromans is het verhaal daarmee ook het meest exact te plaatsen in een bestaande topografische context. In de Middelnederlandse versie van het verhaal wordt deze topografische juistheid echter volstrekt overboord gegooid en doet de historische achtergrond van Fergus/Ferguut als stamvader van een belangrijke adellijke familie vrijwel niet terzake. Het is daarmee een veel gebruikelijker ridderroman geworden.

Dan het verhaal zelf. We beperken ons hierbij tot de Middelnederlandse variant van het relaas dat rond het derde kwart van de dertiende eeuw werd geschreven. Ferguut is de zoon van een boer en een dame van adel. Hij weet niets van ridders of hoofs gedrag maar op een dag ontmoet hij een ridder waarna hij zelf ook ridder wil worden. Na aanvankelijke mislukkingen vanwege zijn onwetendheid in de hoofse wereld vindt hij toch zijn weg door de Zwarte Ridder te verslaan. Een jongedame, Galiëne, wordt ondertussen verliefd op Ferguut maar deze wijst haar af. Pas nadat hij de Zwarte Ridder verslaat beseft hij zijn fout tegenover Galiëne en moet dan allerlei opdrachten volbrengen om haar terug te winnen. De belangrijkste queeste daarin vormt het zoeken naar het witte schild. Wanneer hij het schild vindt vergaart hij grote roem en na een toernooi waar hij in het steekspel alle deelnemers verslaat wordt hij uiteindelijk verenigd met Galiëne en trouwt met haar en wordt koning van het land.

Ferguut spien* daer sine crone

ende hadde Galienen die scone

met groter bliscap alsijn leven

De onbeschaafde naïeveling is uitgegroeid tot toonbeeld van hoofse manieren en ridderlijkheid.

Wouter van Dijk

 

 

* spien daer sine crone: sierde zich daar met zijn kroon

** Deze blog is deels gebaseerd op E. Rombauts e.a., Ferguut ('s-Gravenhage 1982)