Recensent: Vera Weterings

Het oudste goud van de wereld. Schatten uit Varna, Vladimir Slavchev
(vertaald door Bureau Kennedy)

Dordrechts Museum i.s.m. Varna Regional Museum of History, Dordrecht 2016
ISBN 978 90 71722 27 1

Paperback met flappen, met illustraties in kleur en zwart-wit en literatuuropgave
112 pagina’s
€ 18,-

Het oudste goud van de wereld

Dordrecht heeft sinds 2001 een stedenband met Varna, de grootste havenstad van Bulgarije. In 2016 vierden Dordrecht en Varna dat ze vijftien jaar zustersteden zijn. Eén van de onderdelen van de jubileumviering was een tentoonstellingsuitwisseling. Het Dordrechts Museum leende middeleeuwse vondsten uit Dordtse opgravingen uit voor de tentoonstelling De Gouden Eeuw van Dordrecht, 1350-1450 aan het Archeologisch Museum in Varna.  Gelijktijdig is in het Dordrechts Museum de tentoonstelling Het oudste goud van de wereld – Schatten uit Varna te zien.

De titel van de tentoonstelling en tevens de bijbehorende publicatie verklappen het al, centraal staat het ‘oudste’ goud van de wereld. Het gaat hier om het oudst bewerkte goud ter wereld, goud is immers al aanwezig op aarde sinds het ontstaan van de planeet. In de kopertijd, in het vijfde millennium vóór Christus, ontdekten lokale stammen rond Varna als eerste ter wereld hoe ze koper door verhitting konden winnen uit erts. In 1972 werd een groot grafveld aan het Meer van Varna gevonden uit de periode 4600-4300 voor Christus. De in totaal 315 graven bevatten grafgiften, zoals de vroegste koperen werktuigen en wapens, cultusbeeldjes, messen van vuursteen en obsidiaan, sieraden van schelp en zeldzame mineralen. Het meest bekend zijn de gouden grafgiften. De in totaal drieduizend gouden objecten die in het grafveld zijn opgegraven wegen bij elkaar zo’n zes kilo. Het meest opmerkelijk zijn de vondsten van graf 43, waarschijnlijk het graf van het hoofd van de gemeenschap. Het oudste goud is echter afkomstig uit een kleiner, maar ouder grafveld in Varna dat in 1976 werd ontdekt. Hier werden slechts drie graven gevonden, waaronder ook een graf van iemand met veel status. Dit blijkt uit de vele grafgiften in het graf, waaronder 31 gouden kralen. Aangezien dit grafveld gedateerd is tussen 4800 en 4600 voor Christus maakt dat de gouden kralen tot het oudste bewerkte goud van de wereld.

In het boek wordt net als in de tentoonstelling niet alleen gefocust op het goud uit Varna, maar ook op andere archeologische vondsten. Het boek is onderverdeeld in vijf hoofdstukken waarbij het eerste hoofdstuk ingaat op de steentijd, de periode voorafgaand aan de  kopertijd. In dit hoofdstuk komen de vroegste sporen van bewoning in de Varnaregio aan bod, net als een aantal voorwerpen die in die periode in het gebied werden gebruikt. Hierna wordt ingegaan op de Varna en omgeving in de kopertijd met de verschillende culturen die er leefden. Doordat de stammen die in en rond de huidige stad Varna leefden geen schrift hebben nagelaten zijn hun namen niet bekend en worden ze vaak aangeduid als verschillende cultuurgroepen. In het hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de nederzettingen van deze volken; hun woonheuvels en versterkte nederzettingen. In het hierop volgende hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de vondsten van het grafveld van Varna waarna in hoofdstuk vier specifieke focus is voor het beroemde graf 43. In het laatste hoofdstuk is aandacht voor de ondergang van de Varna-cultuur en wordt in vogelvlucht de geschiedenis van het gebied tot het huidige Bulgarije beschreven, van Alexander de Grote tot het Byzantijnse Rijk en van het Ottomaanse Rijk tot het vorstendom Bulgarije.

“De schatten die duizenden jaren in de bodem bewaard bleven getuigen nog steeds van de kennis en kunde van een hoogontwikkeld volk dat meer dan 6500 jaar geleden leefde.” (p. 9)

Aan graf 43 is niet alleen in de publicatie een apart hoofdstuk gewijd, ook blinken het graf en de vondsten uit in de tentoonstelling. Auteur en archeoloog Vladimir Slavchev heeft samen met collega’s met behulp van een voorbeeldfoto het graf gereconstrueerd in het Dordrechts Museum. In het graf liggen verschillende grafgiften waaronder koper, vuursteen en jade, keramiek, gouden sieraden, applicaties, platen, ringen, armbanden, kettingen en sieraden van stekeloester en oranjerode carneool (een mineraal). In zijn rechterhand draagt het skelet een scepter. Het graf viel tijdens de opgravingen op tussen de 300 andere graven door al die puur gouden sieraden en scepter, deze vondsten wijzen erop dat hij de leider van de gemeenschap moest zijn geweest, zoals een koning of priester. Eerder gaf ik al aan dat de gouden vondsten van de 300 graven bij elkaar zo'n zes kilo wogen, dat de vondsten uit graf 43 van uitzonderlijke waarde zijn blijkt ook uit het feit dat deze bij elkaar goed waren voor zo'n anderhalve kilo. De leider was een 45-jarige man, dat was voor die tijd een hoge leeftijd. Over het algemeen stierf men toentertijd op zo'n 25-jarige leeftijd. Opmerkelijk aan het skelet is dat ook zijn gebit in bijzonder goede staat verkeerd: hij heeft perfecte tanden. Naast de reconstructie van het graf is in de tentoonstelling ook een reconstructie van het gezicht van de man te zien dat is gemaakt na uitvoerig onderzoek van zijn schedel. Het graf met de vondsten en de reconstructie zijn ook als illustraties in de publicatie opgenomen.

Het oudste goud van de wereld laat de lezer kennismaken met onverwachte cultuurschatten uit Bulgarije. De vele afbeeldingen van archeologische vondsten sieren het boek en de historische achtergronden zijn zeer toegankelijk geschreven. Kortom, een prima introductie tot de archeologie van het Bulgaarse Varna.

Vera Weterings

De tentoonstelling Het oudste goud van de wereld – Schatten uit Varna is nog tot en met 28 april 2017 in het Dordrechts Museum te bezoeken.