Auteur: Vera Weterings

Historische wegenatlas NL | Nederland in beweging, Martin Berendse en Paul Brood

WBOOKS, Zwolle 2024
ISBN 978-94-625-8611-6
224 pp., € 39,95

Historische wegenatlas NL
Anders dan de titel Historische wegenatlas NL doet vermoeden, gaat deze publicatie lang niet alleen over wegen. En dat is niet zo gek wanneer we bedenken dat tot ver in de twintigste eeuw een ‘overzichts- en verkeerskaart’ in een Nederlandse atlas geen enkele weg vermeldde. Al het verkeer ging immers over water en spoor. Werd er in Nederland dan niet over land gereisd? Natuurlijk wel. Historici en archeologen zijn het erover eens dat we al heel lang voertuigen met vier wielen hebben. Opmerkelijk is dat tot op de dag van vandaag grote delen van ons wegennetwerk gebaseerd zijn op eeuwenoude doorgangsroutes, met de Drents-Groningse Hondsrug over de huidige autoweg N34 als bekend voorbeeld. Deze route staat ook wel bekend als de ‘Kalverstraat van de prehistorie’ of de ‘Hunebed Highway’. Een andere iconische weg is de Romeinse verbindingsroute Aken-Maastricht-Tongeren (de huidige N278) waar ruim tweeduizend jaar geleden al een brug over de Maas werd aangelegd. Weer een ander voorbeeld is de Route Napoléon die voor de keizer werd aangelegd tussen de twee grootste steden van zijn rijk; Parijs en Amsterdam.

Nederland in beweging
In de Historische wegenatlas NL vertelt het auteursduo Martin Berendse en Paul Brood over de weg en het vervoermiddel van onze voorouders. Het is het vijfde deel in een reeks. Eerder verschenen in het Archievenblad recensies van het eerste deel waarin het ontstaan van ons land centraal stond, het tweede deel waarbij de focus lag op de geschiedenis van streken en regio’s, het derde waarin de Nederlandse stadsgeschiedenis in al zijn facetten werd behandeld en het vijfde deel waarin de eeuwenlange strijd van Nederland met het water centraal staat. Dit vijfde deel is opnieuw voor een groot deel een wateratlas. Zoals in de stadsatlas al naar voren kwam, hebben Nederlandse steden hun sterke positie vaak te danken aan hun ligging aan het water. Het eerste openbaar vervoer ging over het water via trekvaarten en jaagpaden. Berendse en Brood concludeerden na hun archiefonderzoek voor de atlas dan ook dat reizen door de Nederlandse historie voor een aanzienlijk deel ‘varen door de Nederlandse geschiedenis’ is.

Een tweede conclusie uit het onderzoek is dat het concept ‘Nederland Distributieland’ veel ouder is dan Nederland zelf. In de late middeleeuwen waren de Nederlandse Hanzesteden van groot belang voor de Vlaams-Hollandse economie, ver voordat Rotterdam en Amsterdam zich ontwikkelden tot wereldsteden. Archeologische bronnen tonen aan dat ook andere routes over zee en land al lang in gebruik waren door onze voorouders. hierbij vervulden handelaren uit de Lage Landen altijd een scharnierfunctie tussen onder andere de Britse eilanden en het Europese vasteland.

De derde conclusie uit het onderzoek is dat het Nederland dat we kennen eigenlijk heel jong is. Het is slechts een paar generaties geleden dat reizen door het land slechts voorbehouden was aan een heel kleine groep mensen. Het overgrote deel van de bevolking voelde zich inwoner van eigen stad, streek of dorp. Pas in circa 1850 veranderde dit met de opkomst van de spoor- en tramwegen en later door de verbetering van het wegennetwerk met het verschijnen van de eerste (motor)fietsen en automobielen.

Lustrumpublicatie
Deze lustrumpublicatie is rijkelijk geïllustreerd, niet alleen met kaarten, maar ook met een scala aan tekeningen, documenten en historische foto’s. De 75 lemma’s zijn onderverdeeld in chronologische hoofdstukken die samen de wegengeschiedenis van onze voorouders vertellen. Van het eerste openbaar vervoer dat halverwege de zestiende eeuw Rotterdam en Haarlem via beurtvaarten verbond met 26 steden tot de aanleg van de rijks- en provinciale wegen onder koning Willem I waarmee alle provinciehoofdsteden met elkaar verbonden werden. Van het gedroomde kanaal Fossa Eugeniana dat nooit een verbinding maakte tussen de Schelde, Maas en Rijn tot de Gooische Moordenaar zoals de tramverbinding in de volksmond werd genoemd door de vele ongevallen waarbij deze betrokken was. De lezer maakt zo op toegankelijke wijze kennis met tal van bekende en minder bekende geschiedenissen.

Vera Weterings