Recensent: Vera Weterings

Barbaren & Wijsgeren. Het beeld van China in de Gouden Eeuw, onder redactie van Thijs Weststeijn en Menno Jonker

Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2017
ISBN 978 94 60043192

Paperback, met illustraties in kleur
96 pagina’s
€ 19,95

Barbaren en Wijsgeren

De tentoonstelling Barbaren & Wijsgeren in het Frans Hals Museum is onderdeel van het VIDI-project ‘The Chinese Impact. Images and Ideas of China in the Dutch Golden Age’, waarin onderzoek wordt gedaan naar de wederzijdse beeldvorming over China en de Lage Landen in de zeventiende eeuw. Het onderzoek wordt geleid door Thijs Weststeijn, hoogleraar kunstgeschiedenis voor 1850 aan de Universiteit van Utrecht. De publicatie bij de tentoonstelling is onder redactie van hem en Menno Jonker tot stand gekomen. Jonker is zelfstandig curator en onderzoeker in de vroegmoderne kunst en wetenschap. Hij werkte onder meer aan de tentoonstelling Azië in Amsterdam (2015-2016) in het Rijksmuseum.

De tentoonstelling en het boek sluiten aan bij de nieuwe visie van het Frans Hals Museum, namelijk het tonen van de Gouden Eeuw van Haarlem in Nederland in een wereldwijd perspectief. In de publicatie komt de wisselwerking tussen China en Nederland uitvoerig aan bod naast de wederzijdse beeldvorming van de twee volken.

“Het keizerlijk hof in de oude Chinese hoofdstad Nanking was net zo groot als Haarlem, meende Johan Nieuhof.” (p. 19)

Johan Nieuhof maakte pentekeningen waarin hij de Chinese cultuur afbeeldde. In de tentoonstelling zijn verschillende van zijn werken te zien. Opvallend detail is dat de originele pentekeningen voor het boek door de uitgever werden aangepast om het beeldmateriaal extra exotisch te doen lijken. Zowel in de tentoonstelling als de publicatie wordt dit genoemd. Een gemiste kans is dat het hier om een korte opmerking gaat en er verder niet dieper op in wordt gegaan terwijl er toch echt meer interessante details uit te halen zijn. Zo werd mij tijdens een rondleiding door auteur Weststeijn een fascinerend verhaal verteld over een pagode. In de tentoonstelling is een originele pentekening van Johan Nieuhof te zien met zeven verdiepingen. In het boek is deze pagode afgebeeld met een extra verdieping. De prent uit het boek heeft als voorbeeld gediend voor de pagode in Kew Gardens in Londen waardoor Sir William Chambers de Great Pagoda nu heeft gebaseerd op een onjuiste weergave van de originele uit China. Deze leuke anekdote komt in het boek verder niet ter sprake, wel wordt ingegaan op het wijzigen van het aantal verdiepingen van de pagode, zo is te zien hoe de pagode-prenten van Nieuhof ook dienden als inspiratiebron voor Delftsblauwe tegels. Zo ook voor tegels die zich bevinden in het Frans Hals Museum in Haarlem. Dat is een erg leuk detail waar zowel in de tentoonstelling als in het boek speciale aandacht voor is. Zo kwam Weststeijn er tijdens de totstandkoming van de tentoonstelling achter dat de tingeglazuurde tegels in het museum ook Chinese afbeeldingen vertonen. De tegels werden waarschijnlijk rond 1913 in het gebouw gemetseld toen het voormalig Oudemannenhuis een museum werd. De tegels waren afkomstig uit zeventiende-eeuwse huizen in Haarlem en bleven tot voor kort vrij onopgemerkt in het museum. In het huidige stadhuis van Haarlem bevinden zich ook veel van deze tegels, met vrijwel uitsluitend Chinese figuurtjes.

In zowel de publicatie als de tentoonstelling wordt duidelijk dat China destijds al in de alledaagse Nederlandse cultuur aanwezig was, terwijl dat in de rest van Europa nog niet het geval was. Zo is wat betreft materiële cultuur Chinees porselein, oftewel Delfts blauw, veel terug te vinden, maar ook de eerdergenoemde tegels. Zelfs in de krant werd geregeld gepubliceerd over China. Er is niet alleen aandacht voor de beeldvorming van Nederlanders ten opzichte van Chinezen, maar ook vice versa. Zo wordt in de publicatie ook aan de hand van prachtige illustraties in beeld gebracht hoe Europese etsen werden omgevormd tot Chinese houtgravures.

Al met al is er met Barbaren & Wijsgeren een bijzonder interessant verhaal neergezet over de wederzijdse beeldvorming van Nederlanders en Chinezen als gevolg van het intensieve (handels)contact in de zeventiende eeuw. Hoewel het boek voortvloeit uit een wetenschappelijk onderzoeksproject is het boek zeer toegankelijk geschreven en geeft het tegelijkertijd een zeer divers beeld van de verschillende aspecten van deze beeldvorming. Aan het boek werkten vele China-experts mee en dat heeft erin geresulteerd dat het een rijk geïllustreerde en intrigerende inleiding is geworden op de beeldvorming van Nederlanders en Chinezen in de Gouden Eeuw.

Vera Weterings

De tentoonstelling Barbaren & Wijsgeren: Het beeld van China in de zeventiende eeuw is van 25 maart tot en met 20 augustus 2017 te bezoeken in het Frans Hals Museum. Geïnteresseerd? Lees ook de blog Barbaren en Wijsgeren.