Recensent: Vera Weterings
De vrolijke Frankenstein, diverse auteurs
Rijksmuseum Boerhaave en de Museumfabriek, Leiden en Enschede 2018
ISBN 9789090308340
Paperback
€ 5,-
De vrolijke Frankenstein
Wie kent die beroemde scène niet? Een uitzinnige Victor Frankenstein haalt de hendel over, zijn creatie opent de ogen, en de dokter roept ‘It’s alive!’ Op de tafel vastgebonden ligt een schepsel met elektroden op zijn hoofd. Zodra een elektrische vonk zijn monsterlijke lichaam treft, komt hij tot leven. Rijksmuseum Boerhaave en de Museumfabriek vierden afgelopen jaar het jubileum van Frankenstein. Frankensteins creatie bereikte de status van een icoon. Maar dat zou niet gebeurd zijn zonder een verregende vakantie van een jonge vrouw aan het Meer van Genève in 1816. Mary Shelley schrijft daar de eerste opzet voor het verhaal van Frankenstein. Een verhaal dat vooral gaat over de vraag: wat maakt ons menselijk? Dit jaar is het exact tweehonderd jaar geleden dat Frankenstein, Or The Modern Prometheus van Mary Shelley uitkwam. Daarom sloegen Rijksmuseum Boerhaave en de Museumfabriek de handen ineen om aandacht te besteden aan dit jubileum. Dat deden zij onder meer door allebei een tentoonstelling over het onderwerp te organiseren, maar daarnaast ontwikkelden ze ook samen een publicatie: De vrolijke Frankenstein.
De handzame publicatie is zeer speels opgezet met diverse artikelen, bespiegelingen, columns, quizzen en interviews over Frankenstein, maar ook over het thema van de maakbare mens. Zo wordt je als lezer niet alleen deelgenoot van Shelley’s wereld van toen, maar krijg je ook een inkijkje in hoe het boek nu nog steeds mensen inspireert tot nadenken over de vraag wat ons menselijk maakt. Met het voortrazen van de techniek is deze vraag actueler dan ooit.
Zo lees je onder andere over de twee zijden van het leven monster van Frankenstein, van zijn jeugdige optimisme tot zijn tragische einde. In de roman is de techniek slechts een middel dat de mens in staat stelt zijn eigen ondergang te laten bewerkstelligen. De tragedie van Victor Frankensteins zit hem in zijn onmiskenbare aanleg waarbij redelijkheid het altijd aflegt tegen zijn passies. De tragedie van het monster zit hem erin dat hij (té) menselijk is geschapen naar het evenbeeld van zijn schepper. Zo laten zowel Frankenstein als het monster zich allebei meeslepen: het kwaad dat ze elkaar berokkenen vindt telkens weer zijn oorsprong in hun op hol geslagen verbeelding, waardoor ze elkaar niet onvoorwaardelijk kunnen vertrouwen. Ze hebben niemand behalve elkaar, en ze hebben elkaar ook niet.
Naast het verhaal van Frankenstein en zijn monster passeren ook diverse wetenschappelijke ontwikkelingen uit Shelley’s tijd e revue. Maar ook hedendaagse experimenten hebben een plekje geregen in de publicatie, zoals het werk van Agi Haines op het snijvlak van kunst en wetenschap. Het project Transfigurations uit 2014 van Agi Haines omslaat een aantal ‘aangepaste baby’s’. Zo is bij één baby bijvoorbeeld een teen geamputeerde om astma te onderdrukken, bij een ander de huid opgerekt om warmte gemakkelijker af te voeren en bij weer een ander een kunstmatige anus achter het oor aangebracht om zetpillen gemakkelijker in te brengen.
Het boekje is verrassend vorm gegeven en bestaat net als de tentoonstellingen in de musea uit zeer uiteenlopende onderwerpen waarbij de rode draad in het verhaal de maakbaarheid van de mens blijft. Zo biedt de publicatie ook na afloop van de tentoonstelling nog steeds een middel om manier om stil te staan bij de vraag: wat maakt ons menselijk en hoe ver kunnen we gaan in de techniek? Een interessante publicatie voor zowel literatuurliefhebbers als wetenschapsfilosofen.
Vera Weterings