De poëzie van de Japanse natuur

Philipp Franz von Siebold (1796-1866) werkte als arts in Deshima in de periode 1823-1830. Aangezien Von Siebold geen betalingen mocht ontvangen voor zijn werk als medicus werd hij regelmatig bedankt met giften van zijn patiënten. Deze geschenken vormden de basis van zijn verzameling. Von Siebold begon tijdens zijn verblijf op Deshima zo veel mogelijk te verzamelen. Zijn leerlingen intrueerde hij om diverse planten, dieren en zaden mee te nemen. Daarnaast huurde hij jagers in om dieren te verzamelen. Eenmaal terug in Nederland kwamen zo’n tienduizend objecten via zendingen aan op Nederlandse bodem. Al in 1831 stelde Von Siebold zijn collectie tentoon, dat deed hij in hetzelfde pand als waar nu Japanmuseum SieboldHuis is gevestigd: Rapenburg 19. Von Siebold woonde van 1832 tot 1845 in het huis en toonde er zijn veelzijdige collectie van lakwerk en keramiek tot fossielen, herbaria en geprepareerde dieren en van munten en oude landkaarten tot oude kleding.

Er kan met zekerheid gesteld worden dat Von Siebold een veelzijdige natuurhistorische verzameling aanlegde tijdens zijn verblijf in Japan. Een groot deel van deze voorwerpen is nu geen onderdeel meer van het SieboldHuis, maar wordt beheert door Naturalis Biodiversity Center, Nationaal Museum van Wereldculturen en de Universiteit Leiden. Toch is een selectie van deze objecten tijdelijk weer te zien in het oude woonhuis van Von Siebold. Tot en met 3 maart 2019 presenteert het SieboldHuis namelijk de de tentoonstelling ‘Kachō-ga. De poëzie van de Japanse natuur’. Hiermee is voor het eerst in Nederland een tentoonstelling te zien over kachō-ga, een van de belangrijkste genres in de Japanse prent- en schilderkunst.

Het Japanse woord kachō-ga betekent letterlijk ‘afbeeldingen van bloemen en vogels’. De Japanse kunst heeft een rijke traditie in de verbeelding van flora en fauna. Tot aan zeventiende eeuw werden krachtige, fabelachtige dieren zoals draken, feniksen, leeuw-honden, roofvogels en tijgers strijdlustig afgebeeld. Dit onderwerp veranderde toen de macht van de samoerai afnam en de stedelijke cultuur zich ontwikkelde. Rijke handelaren zochten naar verfijning en een vriendelijke stijl en in de artistieke verbeelding van de natuur werden lieflijke dieren in subtiele en uitgebalanceerde composities afgebeeld. Bloemen en vogels werden een geliefd onderwerp en niet alleen om de esthetische schoonheid, maar ook vanwege de symbolische functie.

In de tentoonstelling zijn gedetailleerde, geënsceneerde, natuurgetrouwe, maar ook stilistische werken van beroemde Japanse kunstenaars zoals onder andere Hiroshige, Hokusai, Koson, Hasui en Seitei. Kleurrijke planten en dieren sieren in deze tentoonstelling rolschilderingen, kamerschermen, albums, geïllustreerde boekjes, prenten in de vorm van waaiers en grafieken uit de late achttiende tot de twintigste eeuw. Ook zijn er meerdere geprepareerde vogels uit de collectie van Naturalis te zien, die in de negentiende eeuw door Philipp Franz von Siebold uit Japan zijn meegenomen. Daarnaast geven foto’s van de Japanse topfotograaf Yoshinori Mizutani een hedendaagse kijk op kachō-ga.

Zo kunnen bezoekers in deze tentoonstelling op twee verdiepingen genieten van de pracht en praal van de kleurrijke bloemen en vogels die de bezoeker ook op speelse wijze meenemen langs het ontstaan en de ontwikkeling van het decoratieve genre kachō-ga voert. Een absolute aanrader voor Japanse kunstliefhebbers!

Vera Weterings

De tentoonstelling  Kachō-ga. De poëzie van de Japanse natuur is tot en met 3 maart 2019 te zien in Japanmuseum SieboldHuis in Leiden.