Recensent: Vera Weterings

Der Kaiser! Glorie & ondergang van keizer Wilhelm II, Jan J.B. Kuipers

Walburg Pers i.s.m. Paleis Het Loo, Zutphen 2015
ISBN 9789462490833

Gebonden, illustraties in kleur en met zwart-wit en beknopte literatuuropgave
112 pagina’s
€ 19,95

Der Kaiser!

Friedrich Wilhelm Victor Albert, ook wel Wilhelm II (1859-1941) was de laatste Duitse keizer en koning van Pruisen. Zijn regeerperiode besloeg ongeveer twee-derde van de gehele duur van het tweede Duitse keizerrijk. Wilhelm II speelde een belangrijke rol in de aanloop naar de Eerste Wereldoorlog terwijl zijn rol op het internationale politieke toneel aan het eind van deze oorlog was uitgespeeld. Hij vertrok naar Nederland en deed hier op 28 november 1918 afstand van de Duitse keizerskroon, op kasteel Amerongen. Na een verblijf van anderhalf jaar op kasteel Amerongen sleet hij de rest van zijn levensjaren in Huis Doorn.

Het boek Der Kaiser! Glorie & ondergang van keizer Wilhelm II is van de hand van Jan B. Kuipers. Kuipers (1953) publiceerde tientallen boeken, zowel non-fictie als fictie, veelal over historische onderwerpen. Hij won verschillende prijzen en was stadsdichter van Middelburg. Eerder verschenen van zijn hand De Beeldenstorm, De VOC, Vrijheid, gelijkheid en broederschap en Geschiedenis van Zeeland. Deze publicatie over Wilhelm II verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling Der Kaiser! in Paleis Het Loo in Apeldoorn. In zowel de tentoonstelling als de publicatie Der Kaiser! komt het veelbewogen leven van deze laatste Duitse keizer uitgebreid aan bod. Na een historische inleiding over het Duitse keizerrijk volgen een viertal hoofdstukken waarin achtereenvolgens de opvoeding van de Duitse keizer, zijn regeerperiode, de Eerste Wereldoorlog en zijn tijd in ballingschap in Nederland worden behandeld. De lezer leert de veelzijdige Wilhelm beter kennen, waarbij zowel aandacht is voor zijn opvliegende, labiele temperament en tactloosheid als voor zijn liefde voor wetenschap en techniek.

In het eerste hoofdstuk vertelt Kuipers over de jeugd van Wilhelm. Wilhelm heeft een korte linkerarm, deze handicap geeft hem een minderwaardigheidscomplex. In latere jaren probeert hij zijn arm op portretten en foto’s te verbergen. In 1871 maakt de jonge Wilhelm mee dat Duitsland een keizerrijk wordt met zijn grootvader als keizer en zijn vader als kroonprins. Zijn jeugd doorloopt Wilhelm niet alleen in Duitsland, maar ook in Engeland. Zijn moeder is de oudste dochter van de Engelse koningin Victoria. Wilhelm gaf veel om zijn grootmoeder Victoria, maar had een hekel aan zijn moeder en zijn Engelse oom Edward VII. Zijn verstandhouding met Engeland is altijd ambivalent geweest. Aan de ene kant had Wilhelm grote bewondering voor de kracht en macht van Groot-Brittannië met koloniën en zijn grote, moderne zeevloot, aan de andere kant voelde hij jaloezie. Wilhelm had de ambitie Duitsland net zo machtig te laten worden als Groot-Brittannië. Al van kinds af aan trok Wilhelm meer naar kanonnen en militaire zaken dan naar gewoon speelgoed. Zijn liefde voor wapens en uniformen heeft zijn hele leven geduurd. Hij verscheen regelmatig in het openbaar in een uniform, hierdoor werd hij op spotprenten vaak in legeruniform gekarakteriseerd.

In het tweede hoofdstuk legt Kuipers de nadruk op de regeerperiode van Wilhelm en laat hij de lezer ook kennismaken met zijn onverstandige en tactloze gedrag. Zo citeert hij de bekende passage uit de Hunnenrede. Wilhelm hield de Hunnenrede op 27 juli 1900 in Bremerhaven. Daar vertrok het Duitse Oost-Aziatische Expeditiekorps naar China om de Bokseropstand neer te slaan.

“’Pardon wird nicht gegeben. Gefangene werden nicht gemacht. Führt eure Waffen so, daβ auf tausend Jahre hinaus kein Chinese mehr es wagt, einen Deutschen scheel anzusehen.’ (‘Pardon wordt niet gegeven. Gevangenen worden niet gemaakt. Hanteert uw wapens zo, dat duizend jaar lang geen Chinees het meer waagt, een Duitser scheef aan te kijken.’)” (p. 53)

Ook behandelt Kuipers Wilhelms hang naar de zee. Wilhelm was naast een fervent wedstrijdzeiler, een maritiem aquarellist en bemoeide zich persoonlijk met de bouw van Duitse oorlogsschepen. Vakanties bracht hij het liefste door op zijn jacht Hohenzollern II. Ook had hij een passie voor archeologie die hij beoefende op Corfu waar hij het paleis Achilleion – de voormalige zomerresidentie van Sisi – kocht. Onder Wilhelms leiding werd er gewerkt aan de opgraving van een grote Artemistempel uit de zesde eeuw voor Christus. De vondsten werden door de keizer zelf gedocumenteerd en gefotografeerd.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog bleek dat Wilhelm in naam Oberster kriegsheer (opperbevelhebber) was, maar de werkelijke leiding over liet aan zijn generale staf. Zijn strategisch inzicht was te gering. Hoewel de Duitsers de oorlog vol goede moed in gingen, vervloog de hoop op een spoedige afloop al snel. In augustus 1918 werd het voor de Duitse legerleiding duidelijk dat een overwinning niet meer haalbaar was. Twee dagen na de feitelijke afzetting van Wilhelm II werd op 11 november het staakt-het-vuren afgekondigd, op 28 juni 1919 werd de Vrede van Versailles getekend.

De reden dat Nederland een band heeft met deze laatste Duitse keizer laat Kuipers in het laatste hoofdstuk uit de verf komen. Op 9 november 1918 stapte Wilhelm II in de hoftrein en vroeg hij toestemming aan de Nederlandse regering om het land te betreden. Deze kwam er. Wilhelm verbleef anderhalf jaar op kasteel Amerongen en deed hier op 28 november zijn troonafstandsverklaring. Wilhelms bezittingen en kapitaal in Duitsland waren door de nieuwe Duitse regering geconfisqueerd. Hierdoor was het lastig om geld te verzamelen voor een eigen residentie. Uiteindelijk werd genoeg geld bij elkaar gebracht om huis Doorn met zestig hectare grond te kopen. Uit zijn voormalige kastelen in Duitsland liet Wilhelm 59 wagons met meubilair komen.

Doordat Wilhelm in Huis Doorn in een sleur terechtkwam, ging hij zich wederom toeleggen op zijn liefde voor de archeologie, assyriologie en meteorologie. In een speciale kadertekst vertelt Kuipers dat Wilhelm er in zijn Doornse periode voor zorgde dat Huis Doorn één van de officiële meteorologische weerstations van ons land werd. Dagelijks werden op vaste tijdstippen de windrichting, neerslag, bewolking, luchtdruk en thermometerstand bijgehouden.

In de publicatie Der Kaiser! komen de verschillende facetten uit het veelzijdige leven van Wilhelm II aan bod. De vele illustraties in het boek verlevendigen de tekst en de kaderteksten bieden extra verdieping in specifieke onderwerpen. Kuipers is er in geslaagd om met zijn aangename schrijfstijl de lezer een goed beeld te geven van het veelzijdige leven van Wilhelm II; van zijn gloriejaren tot zijn troonsafstand en de jaren daarna.

Waar in het boek Wilhelms leven uitgebreid doorlopen wordt aan de hand van gebeurtenissen, ligt bij de tentoonstelling de nadruk op voorwerpen. Zo kun je als bezoeker van de tentoonstelling onder andere parade-uniformen verwachten, maar ook de persoonlijke eigendommen die de ex-keizer mee naar Nederland nam: de geschenken van zijn grootmoeder koningin Victoria van Engeland, zijn reissouvenirs, oorlogsdagboekjes en het speciaal voor hem vervaardigde eetgerei, vanwege zijn verlamde linkerarm. Het pronkstuk van de tentoonstelling is de reconstructie van het galadiner dat de keizer en zijn vrouw Auguste Victoria op 24 mei 1913 in Berlijn gaven ter gelegenheid van het huwelijk van hun dochter. Dit huwelijk komt ook in de publicatie aan bod, aangezien het beeld van het huwelijk later mythische proporties zou aannemen vanwege sommige aanwezige gasten, wier legers elkaar spoedig zouden bestrijden, waaronder de Engelse koning George V en de Russische tsaar Nicolaas II. Hierdoor biedt het boek extra verdieping bij de tentoonstelling. Het boek vult de tentoonstelling goed aan.

Vera Weterings

De tentoonstelling Der Kaiser! is tot en met 28 februari 2016 te zien in Paleis Het Loo in Apeldoorn.