Runenstenen zijn bijzondere overblijfselen van de Vikingcultuur. In het huidige Scandinavië zijn er nog honderden terug te vinden. Twee specifieke exemplaren zijn extra belangrijk voor de geschiedenis van Denemarken. Dat zijn de stenen uit Jelling op Jutland.

De stenen zijn belangrijke getuigen van de ontwikkeling van Denemarken als land. De oudste en kleinste van de twee stenen werd rond 950 opgericht door koning Gorm de Oude ter nagedachtenis aan zijn vrouw Thyre. Op de steen staat het volgende vermeld: Koning Gorm heeft dit monument opgericht ter nagedachtenis aan zijn vrouw Thyre, de glorie van Denemarken. Het woord ‘Denemarken’ wordt op de achterzijde herhaald, wat het de oudste verwijzing naar het land Denemarken in de geschiedenis maakt.

De grote runensteen die naast die van Gorm staat is vervaardigd in opdracht van Harald I van Denermaken, ook wel Harald Blauwtand en Harald de Goede genoemd, rond 965. Gorm en Thyre waren zijn ouders. De steen is gebeiteld ter ere van hen, en natuurlijk een beetje ter meerdere ere en glorie van Harald zelf. Hij laat immers ook even vermelden dat hijzelf heel Denemarken en Noorwegen voor zich won, en het Christendom de leidende godsdienst maakte. De precieze tekst luidt als volgt: Koning Harald heeft opdracht gegeven dit monument te maken ter herinnering aan Gorm zijn vader en Thyre zijn moeder, de Harald die heel Denemarken en Noorwegen voor zich gewonnen heeft en van de Denen christenen maakte.

 

Wat opvalt aan de tekst is dat er expliciet staat dat Harald heel Denemarken voor zich won. Blijkbaar stond het gedeelte van het land waarover zijn vader Gorm heerste wel bekend als Denemarken of belangrijk deel daarvan, maar had het gebied waarover Gorm de scepter zwaaide nog niet de gehele omvang van wat wij later als Denemarken zijn gaan beschouwen, en waarover Harald Gormsson later koning was. Een ander bijzonder verschil tussen de twee stenen is de traditionele sobere opmaak van Gorms steen ten opzichte van de uitbundig versierde runensteen die door Harald is opgericht. Bij Gorms steen zijn bovendien de runen verticaal gebeiteld, in drie rijen, terwijl de steen van Harald veel meer aan een boektekst doet denken, de tekst dient daar in horizontale banen van links naar rechts gelezen te worden. Misschien ligt hier een link met het geïntroduceerde Christendom, waarin verluchte codices als heilige voorwerpen op zichzelf een belangrijke rol speelden. Ook de grote afbeelding van Christus op de steen verwijst naar het nieuwe geloof.

Van de stenen zijn wereldwijd een aantal kopieën bekend zowel in Denermarken zelf, maar ook in andere landen over de wereld verspreid zijn de stenen terug te vinden. In Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk tot aan Japan en de Verenigde Staten aan toe. Ook in Nederland is een kopie van één van de stenen te vinden, en wel van de steen die door Harald geplaatst werd. De steen is te vinden in hartje Utrecht, op het Domplein naast het Academiegebouw van de Universiteit Utrecht. De Deense staat schonk de kopie in 1936 ter gelegenheid van het 300-jarig bestaan van de universiteit.

Recent heeft de gemeente Utrecht echter besloten dat de steen van zijn mooie locatie verwijderd moet worden. Nu de contouren van vroegere verdwenen kerken in het steenwerk van het Domplein zijn aangegeven, blijkt het standbeeld van Jan van Nassau middenin de vroegere Sint Salvatorkerk te staan. Dat vond de gemeente geen fraai gezicht, vandaar dat gezocht werd naar een alternatieve plaats op het Domplein. Nu is dus besloten het beeld een meter of tien naar achteren te verplaatsen, waarbij de runensteen het kind van de rekening wordt. De universiteit heeft de steen daarop overgedragen aan de gemeente die er een nieuwe plek voor zoekt. Nagedacht over een alternatieve locatie voor de steen is er niet blijkt uit een nieuwsbericht van juni 2017 van het Algemeen Dagblad Utrecht. Of de steen op het Domplein of ergens anders komt is namelijk nog niet bekend. “Of er is misschien een andere partij die de steen in beheer wil nemen”, opperde een woordvoerder nog, aldus het AD. Hopelijk vindt de steen snel een nieuw plekje elders op het plein, je zou toch zeggen dat daar nog ruimte genoeg is.

Wouter van Dijk