Recensent: Wouter van Dijk

De saga van Egil, de zoon van kale Grim, Snorri Sturluson. Vertaald en ingeleid door Marcel Otten.

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2017
ISBN: 978 90 253 0590 1

Paperback, met kaarten, tijdtafel, aantekeningen en register
284 pagina’s
€ 22,50

Egils saga

De saga van Egil is één van de vijf grote middeleeuwse saga’s uit de IJslandse literatuur. Voor vertaler Marcel Otten vormt het verhaal van Egil het sluitstuk van een langdurig project; hij vertaalde hiermee alle vijf de ‘Groten’ én alle mythologische teksten uit het Oudijslands. De wereldberoemde IJslandse saga’s werden tussen de 12^e en 14^e eeuw opgeschreven, en zijn gebaseerd op oudere verhalen uit de tijd van de Vikingen. Een hoogtepunt in de sagaliteratuur vormen de Íslendinga sögur, de saga’s van de IJslanders. In deze verhalen staan belevenissen van belangrijke IJslandse families centraal vanaf het tijdstip dat het eiland gekoloniseerd werd door de noorderlingen rond 874 tot ongeveer 1030. De saga van Egil is ook zo’n familiesaga. De verhalen van deze familiesaga’s spelen zich voornamelijk af in IJsland, met daarbij uitstapjes naar allerlei delen van Europa, van Rusland tot Ierland. De saga van Egil neemt een bijzondere positie in binnen het geheel van de familiesaga’s, doordat dit verhaal zich juist grotendeels buiten IJsland afspeelt. Egil is een ondernemend personage, en reist dan geregeld van IJsland naar Noorwegen, Denemarken en Engeland. Hij doet zelfs een keertje onze Friese kusten aan op één van zijn rooftochten.

De schrijver van Egils saga was Snorri Sturluson (1179-1241). Hij werd op IJsland geboren als zoon van een hoofdman. Hij groeide echter op als pleegzoon bij de machtigste man van het eiland, en trouwde een rijke vrouw. Hij was ambitieus en zou een belangrijke rol in de politiek op IJsland gaan spreken. Meermalen was hij rechtspreker, de hoogste sociale en politieke rang tijdens het IJslandse parlement, het Alding, van 1215 tot 1218 en van 1222 tot 1232. Uiteindelijk kwam hij net zo kleurrijk aan zijn eind als veel van de personages in de saga’s die hij schreef. Naast Egils levensverhaal kan er namelijk nogal wat andere Oudijslandse literatuur aan hem toegeschreven worden. Meer over Snorri is te lezen in deze biografie over hem.

Het verhaal van Egil speelt op een belangrijk punt in de Scandinavische geschiedenis, tijdens de komst van het Christendom en gedurende de hoogtijdagen van de Vikingtijdperk. Egils saga vangt aan met zijn grootvader, bijgenaamd de Nachtwolf, die met zijn zoon kale Grim in Noorwegen woont en zich probeert verre te houden van de vetes die gevoerd worden om de troon van het land aan het einde van de negende eeuw. De latere eerste koning van een min of meer verenigd Noorwegen, Harald I, doet meermalen een beroep op de Nachtwolf en zijn zonen, Thorolf en Grim, om in zijn dienst te treden. Deze zien daar echter aanvankelijk niets in. Toch besluit Thorolf het erop te wagen maar door laster geraakt hij uit de gratie van de koning en laat hierbij zelfs het leven. Daarop besluiten de Nachtwolf en zijn overgebleven zoon Kale Grim Noorwegen te ontvluchten. Ze vertrekken naar IJsland. Voordat ze aankomen, overlijdt de Nachtwolf en zodoende bouwt Grim in zijn eentje een nieuw leven op.

Daar op IJsland komt ook Egil op het toneel naar wie de saga vernoemd is. Daar hebben we even op moeten wachten want bijna de helft van de saga bestaat uit gebeurtenissen voorafgaand aan Egils avonturen. Desalniettemin wordt het al snel duidelijk dat Egil een bijzonder mannetje is. Hij is uitermate groot en sterk voor zijn aanvankelijk nog geringe leeftijd en hij lijkt een niet erg fijn karakter te hebben. Hij is prikkelbaar, opvliegend en eigengereid. Als hij zijn zin niet krijgt gaat hij door het lint. Zo wil hij de schepen van zijn broer tot zinken brengen als hij niet mee mag naar het buitenland, en slaat hij een buurjongen dood met een bijl wanneer deze hem aftroeft tijdens een balspel. Later blijkt dat niets menselijks Egil vreemd is. Hij kan gevoelig zijn, attent en loyaal maar zoals gezegd ook wrokkig, nukkig en haatdragend. Egil is kortom, het prototype Viking. Wanneer hij op buit belust de wereld intrekt beleeft hij allerlei avonturen, in Engeland waar hij het vege lijf redt door voor koning in ballingschap Erik Bloedbijl een gedicht voor te dragen, en in Nederland waar hij ternauwernood ontkomt aan woedende Friezen die hun woonplaats niet zomaar laten plunderen. In Lapland jaagt hij op pelzen, en ook in het Baltisch gebied plundert hij naar hartenlust met zijn krijgerschare kleine dorpsgemeenschappen. Eenmaal oud en grijs geworden slijt hij zijn laatste dagen bij zijn stiefdochter, waar hij er genoegen in blijft scheppen menselijke zwakheden uit te buiten. Zo vat hij het plan op om zijn kisten zilver mee te nemen naar het Alding, het parlement dat in de openlucht werd gehouden, om ze daar vanaf een hoge rots leeg te kieperen. Egil verwachtte niet dat het daar aanwezige volk alles eerlijk met elkaar zou delen, maar verheugde zich al op het spektakel wanneer het hele parlement met elkaar op de vuist zou gaan om zich het zilver eigen te maken.

Aan het begin van de saga is er nog volop sprake van mythische wezens, berserkers, tovenaressen en bovennatuurlijke verschijnselen. Aan het eind van het verhaal heeft het Christendom deze bovennatuurlijke wereld grotendeels vervangen. Egil echter blijft een verstokte aanhanger van Odin, de god van de dichters, en moet niets hebben van de christelijke nieuwlichterij. Wel wordt nog verhaald dat zijn zonen overgaan tot het christelijke geloof, zo rond het jaar 1000, toen op het IJslandse Alding de christelijke religie werd aangenomen. En daarmee besluit Egils saga, een geweldig verhaal waarin de lezer een uiterst boeiend beeld krijgt van de middeleeuwse Noordse samenleving. De prachtige vertaling door Marcel Otten brengt als geen ander de eufemistische zegswijzen en onderkoelde humor uit de saga’s tot leven. Een absolute aanrader voor wie geïnteresseerd is in het Vikingtijdperk of historische literatuur in het algemeen.

Wouter van Dijk