Aan de Rijnbandijk steekt sinds een paar jaar trots de top van een Romeinse wachttoren boven de dijk uit. De replica is gebouwd op camping De Linie en staat op de vroegere noordgrens van het Romeinse Rijk, de limes. Deze grens volgde de Nederrijn, net zoals de grens tussen Utrecht en Gelderland tegenwoordig doet. Ooit stonden in dit gebied vele van dit soort uitkijktorens. De wachttoren is “De Spees” genoemd, afkomstig van de gelijknamige boerderij die er vroeger stond. De replica van zo’n acht à negen meter hoog en werd op 6 mei 2016 geopend. Initiatiefnemer Henk Brienissen kreeg de inspiratie voor het bouwen van de toren na een fietstochtje in De Meern. De campingeigenaar van Camping De Linie kwam het gebouw hier tegen en kreeg toen het idee om zo’n zelfde wachttoren bij Fort de Spees in Opheusden te bouwen. Brienissen probeert op deze manier – net als vele anderen in Nederland – de limes weer nieuw leven in te blazen. Ook hoopt hij op een impuls voor het toerisme. Zo is de wachttoren in het weekend bij mooi weer te beklimmen en wordt er koffie en ijs verkocht.

Het was ook vlak voor het begin van de jaartelling dat de Romeinen naar de Betuwe kwamen om de noordgrens onder controle te brengen. In de Betuwse regio waren er zover we kunnen nagaan castella (forten) in Driel, Randwijk, Kesteren (Carvo), Maurik (Mannaricium) en Rijswijk (Levefanum). Aan de oevers van rivieren bouwden ze castella en wachttorens om de grens mee te bewaken. De wachttorens en castella gebruikten de Romeinen om onderling contact te houden. De castella zijn (nog) niet teruggevonden, wel sporen van nederzettingen, zoals aan de Nedereindsestraat in Kesteren en aan de Tielsestraat en de Dalwagen bij Opheusden. In onze regionen waren de wachttorens vrijwel altijd van hout gemaakt, zo ook de reconstructie. Bij de wachttoren is als knipoog naar de Romeinen een bord geplaatst van camping De Linie en boomkwekerij Herenhand met daarop de tekst:

“Ego, Julius Batavus, legatus Germaniae Inferior per regnum Augustus imperator, commendo in quisque castellum Juglans regia ‘Bella Maria’ est plantandum

Juglans regia servat militia apud umbra et cibus. In Via Limes quoque Juglans regia plantandum est per indicare via.

Carvone
Anno domini bc”

“Ik Julius Batavus, gezant voor Germania Inferior van Keizer Augustus geef hierbij opdracht dat bij elke nederzetting, versterking en wachttoren een Juglans regia ‘Bella Maria’ moet worden geplant.

Dit dient tot welzijn voor de manschappen door de schaduw en het voedsel die walnoten geven. Ook langs de Limesweg moeten walnoten worden geplant om de weg te markeren.

Kesteren
6 mei 16 (voor Christus)”

De Romeinen troffen in het rivierengebied een nat met groen overwoekerend gebied aan met struiken en bomen zoals de vlier, sleedoorn, els, populier en wilg. Op de hogere oeverwallen groeiden de eik, es, berk, linde en acacia. De Romeinen brachten tijdens hun bezetting veel nuttige bomen en planten mee. Veel van deze nieuwe soorten aardden snel in de vruchtbare klei in de Betuwe. Zo brachten de Romeinen onder andere de kers, pruim, abrikoos, notenboom, hazelnoot, moerbei en peer mee. Die laatste vrucht werd pas echt populair in onze streken rond 1800, een exemplaar uit 1850 is te vinden in de Historische Tuin Aalsmeer: de pyrus ‘Gieser Wildeman’.

Behalve dat de wachttoren zich bevindt op een Romeinse erfenis, de limes, is hij ook gesitueerd op Fort De Spees dat deel uitmaakte van de eeuwenoude Grebbelinie. Deze landverdedigingslijn van Rhenen tot Spakenburg is de voorloper van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De linie liep dwars door de Betuwe van de zuidoever van de Nederrijn tot aan de Waal bij Ochten. Hier en daar is de erfenis van de linie in het gebied terug te zien in de vorm van een kazemat of een sluisje. Bij De Spees zijn nog vier schietopstanden te vinden en een kazemat met klimkoker. Ook werd in 2013 een monument bij het fort geplaatst van Gerry van der Velden: De Wachter. Deze robuuste boerenvrouw kijkt vanaf Grebbeliniefort De Spees uit over de Rijn richting de Grebbeberg.

Vera Weterings

Lees ook de boekrecensie van Grens van het Romeinse Rijk. De limes in Gelderland van Paul van der Heijden.

Hereditas Nexus zal gedurende de Romeinenweek extra recensies en blogs over de Romeinen publiceren. Houd de website in de gaten!