Recensent: Vera Weterings

1917. Romanovs en Revolutie | Het einde van een monarchie,Mikhail Piotrovsky e.a.

WBOOKS i.s.m. Hermitage Amsterdam, Zwolle 2017
ISBN 9789078653660

Paperback met flappen, met illustraties in kleur en zwart-wit, objectlijst en bibliografie
200 pagina’s
€ 29,95

1917. Romanovs en Revolutie

De Russische Revolutie vond dit jaar exact honderd jaar geleden plaats. Voor de Hermitage Amsterdam was dat reden om dit kantelpunt in de Russische geschiedenis als onderwerp voor een tentoonstelling en boek te nemen. De tentoonstelling en gelijknamige publicatie 1917. Romanovs en Revolutie | Het einde van een monarchie brengen niet alleen de Russische Revolutie onder de aandacht, maar brengen ook de jaren voorafgaand aan de Revolutie in kaart. Het gaat om de jaren vanaf 1914 in Petrograd, toentertijd een bruisende aristocratische en gevaarlijk revolutionaire stad. Het waren de jaren waarin de kiemen voor de omwentelingen besloten lagen.

Stap voor stap wordt in zowel de tentoonstelling als in het boek het proces van de revolutie geschetst. Historici leggen in hun uitleg de nadruk op de zwakke maatschappelijk positie van tsaar Nicolaas II en tsarina Alexandra en tonen hiermee aan dat zij in behoorlijke mate zelf debet waren aan hun ondergang. In de tentoonstelling wordt het verhaal in beeld gebracht aan de hand van – hoe kan het ook anders – objecten uit de collectie van het Staatsmuseum de Hermitage, aangevuld door bruiklenen van het Staatsarchief van de Russische Federatie dat vele persoonlijke bezittingen van de Romanovs bewaard. Zo zijn onder andere de volgende objecten te zien: brieven van de tsaar, portretten van Raspoetin, politiefoto’s van Lenin in zijn jonge jaren en een van de bajonetten waarmee het keizerlijke gezin de dood werd ingejaagd. Ook zijn er bruiklenen te vinden van het Sint-Petersburgse Artillerie Museum die het verhaal over het complexe revolutiejaar en de impact van de Eerste Wereldoorlog verhelderen. Door een keur aan objecten wordt het keizerlijke drama in beeld gebracht; van speelgoed en tekeningen tot kledingstukken en portretten van het tsarenpaar en van kunstwerken uit Ruslands ‘zilveren eeuw’ en Fabergé-objecten tot filmmateriaal. Het is voor West-Europa een unicum dat deze objecten nu samen zijn gebracht. Achterin de publicatie is een uitgebreide objectlijst van de tentoonstelling te vinden met daarbij vele afbeeldingen.

Het boek is onderverdeeld in een zestal hoofdstukken die samen het verhaal vertellen dat leidde tot de Russische revolutie. In woord en beeld wordt het de lezer duidelijk hoe de keuzes en beslissingen van de tsaar hebben geleid tot het einde van driehonderd jaar Romanovs in Rusland. Ter verduidelijking zijn voorin het boek een aantal handige hulpmiddelen opgenomen, waaronder een beknopte tijdlijn, stamboom en kaart van Rusland aan het einde van 1917. De hoofdstukken gaan ieder in op een bepaald aspect in de aanloop naar de Revolutie en de Revolutie zelf. Zo gaat Sergej Mironenkoe, adjunct-directeur van het Staatsarchief van de Russische Federatie in zijn hoofdstuk in op de spanningen in de Romanov-familie vlak voor de Eerste Wereldoorlog en de Revolutie. Hij vertelt de verhalen over de misstappen van de tsaar, een gebedsgenezer die de landspolitiek beheerste en en een uitzichtloze oorlog. Hiermee geeft hij de lezer een beter begrip van de oorzaken en gevolgen van de gebeurtenissen in het Sint-Petersburg van het begin van de twintigste eeuw. Historicus Alexander Münninghof brengt het verhaal dichter bij de Nederlandse lezer door in te gaan op de Nederlandse reacties op de Revolutie. Hij deed hiervoor in opdracht van de Hermitage Amsterdam speciaal onderzoek in het Koninklijk Huisarchief en vertelt in zijn stuk over de bevindingen van zijn onderzoek naar de relatie tussen de Romanovs en de jonge koningin Wilhelmina.

Een ander bijzonder interessant hoofdstuk is dat van de hand van Jelena Solomacha, conservator van Staatsmuseum de Hermitage in Sint Petersburg. Aan de hand van vele illustraties en een duidelijke plattegrond vertelt zij het verhaal van het Winterpaleis in 1917. Op indringende wijze neemt ze de lezer mee naar de turbulente periode waarbij alle galazalen van het paleis werden afgestaan aan het daarin ondergebrachte lazaret. Alle decoraties werden uit de vertrekken verwijderd en de Peter de Grote-zaal werd ingericht voor patiënten die een zware operatie hadden ondergaan. De Hermitage was toen een zelfstandig museum en onafhankelijk van de tsarenresidentie. Door de onlusten van de Februari-revolutie bleef het museum gesloten voor publiek. Hoewel buiten het gebouw geen bewaking was, zorgden de conservatoren ervoor dat er dag en nacht zaalwachten aanwezig waren, om beurten overnachtten zij in het museum.

De auteurs zijn erin geslaagd om een helder verhaal te schetsen van een periode die door veel Europeanen toch lastig te bevatten is en waarbij feit en fictie vaak door elkaar heen lopen. Aan de hand van de vele prachtige afbeeldingen krijgt de lezer ook een beter tijdsbeeld en wordt recht gedaan aan de vele objecten die speciaal voor de tentoonstelling eenmalig in Nederland te zien zijn. De lijvige publicatie is bovendien een lust voor het oog voor kunsthistorici, maar zal geschiedenisliefhebbers ook bevallen. De auteurs hebben de aanloop naar de Russische revolutie helder verwoord en daarbij veelvoudig gebruik gemaakt van bronmateriaal. Kortom, een boek dat zeker aan te raden is.

Vera Weterings

De tentoonstelling 1917. Romanovs en Revolutie is nog tot en met 17 september 2017 te bezoeken in de Hermitage Amsterdam.