Adellijke familieportretten op Duivenvoorde

11501714_omslag.inddRecensent: Vera Weterings

Adellijke familieportretten op Duivenvoorde, Sabine Craft-Giepmans, Hilde Gilissen en Annette de Vries

Waanders Uitgevers, Zwolle 2015
ISBN 978 94 6262 040 7

Paperback, illustraties in kleur en zwart-wit, catalogus, notenapparaat, bibliografie, lijst van eigenaren van Duivenvoorde en register
176 pagina's
€ 22.50

 

Adellijke familieportretten op Duivenvoorde

 

Kasteel Duivenvoorde is al bijna achthonderd jaar bewoond door leden van drie adellijke families, te weten de families Wassenaer (dertiende-achttiende eeuw), Steengracht (negentiende eeuw) en Schimmelpenninck van der Oye (twintigste eeuw). Over de eigenaren en bewoners uit deze periode is veel informatie te vinden in archiefmateriaal. Daarnaast hebben velen ook een gezicht door de overlevering van een groot aantal familieportretten. Hoewel een deel van deze portretten in de loop der tijd door de familieleden uit Duivenvoorde werd meegenomen, vormen de familieportretten nog steeds het hoogtepunt van de omvangrijke kunstverzameling van het kasteel. Deze portretten zijn het uitgangspunt voor het boek en de gelijknamige tentoonstelling Adellijke familieportretten op Duivenvoorde.

In zowel de tentoonstelling als de publicatie zijn veel portretten die niet meer in het bezit zijn van Duivenvoorde - maar dat ooit wel waren – verenigd met de bestaande portretcollectie. De portretten geven de lezer van het boek een gezicht bij de voormalige eigenaren, bewoners en hun voorouders. Ze vertellen het verhaal over de mensen, hun maatschappelijke status en persoonlijke, politieke en religieuze voorkeuren. Aan de hand van drie hoofdstukken wordt achtergrondinformatie gegeven over de drie families Wassenaar, Steengracht en Schimmelpenninck van der Oye.

Het geslacht Wassenaar behoorde tot de oudste en meest vooraanstaande adellijke families van het gewest Holland. Zij hebben vele bestuurlijke functies gehad, waaronder dijkgraaf, baljuw, curator van de Leidse universiteit, grootzegelbewaarder, luitenant-houtvester en lid van de Ridderschap en hoogheemraad. De familie Steengracht behoorde tot het Zeeuwse patriciaat. Zij vervulden bestuurlijke functies zoals pensionaris, raadsman, schepen, burgemeester en lid van de Admiraliteit. Daarnaast hadden ze belangen in de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Duivenvoorde is acht eeuwen lang door vererving doorgegeven aan een nieuwe generatie, totdat het in 1960 in een stichting is ondergebracht door de laatste eigenaresse Ludolphine Henriette Schimmelpenninck van der Oye.

Aan de hand van de portretten wordt veel informatie verschaft over de levens van de afgebeelde personen. Neem bijvoorbeeld het portret van Jan II van Wassenaer (1483-1523), oftewel Jan met de Kaak. Op zijn portret wordt aan de hand van verschillende opschriften informatie prijsgegeven over zijn leven. Zo staat er op zijn portret dat hij wordt gememoreerd  als burggraaf van Leiden, ridder in de orde van het Gulden Vlies en Baanderheer. Dit laatste houdt in dat hij onder eigen wapenvlag een leger mocht aanvoeren. Ook wordt er in zijn portret verwezen naar zijn deelname aan de strijd tegen de Venetianen bij de bezetting van Padua in 1509. Bij deze slag werd hij getroffen door een kogel in zijn kaak, vandaar zijn bijnaam Jan met de Kaak. Later, in 1523 werd hij opnieuw getroffen door een kogel, dit keer in zijn arm tijdens het beleg van Sloten toen hij tegenover de troepen van de hertog van Gelre stond. Een verwijzing naar deze gebeurtenis is door het afbeelden van een kogel bij zijn arm zichtbaar gemaakt, waardoor verschillende gebeurtenissen uit zijn leven op één portret bij elkaar worden gebracht. Zo geven de portretten veel informatie weg over de levens van de geportretteerden.

Door de drie families in drie afzonderlijke hoofdstukken te behandelen wordt niet alleen informatie gegeven over de portrettencollectie, maar wordt met name de adellijke familiegeschiedenis van Duivenvoorde in beeld gebracht. Na deze drie essays volgt een uitgebreide catalogus met maar liefst 234 portretten van bekende portrettisten, zoals Gerard van Honthorst, Jacob Gerritsz. Cuyp, Cornelis Kruseman, Charles Howard Hodges en Jan Toorop. Met behulp van een praktische kleurstelling wordt in één oogopslag aangegeven tot welke familie de afgebeelde persoon op het familieportret behoort. De portretten vormen een staalkaart van de Hollandse adelsportretten vanaf de zestiende eeuw, waarbij het oudste portret dateert uit circa 1575 en het jongste uit 1962.

Tot slot bevat de publicatie een zestal kaderteksten die ieder een thema binnen de familieportretten behandelen: pruiken, juwelen, kragen, kinderportretten, origineel versus kopie en kostuums. In zo’n kadertekst wordt specifiek gekeken naar bepaalde karakteristieken van de portretten. Zo wordt in een van de kaderteksten de nadruk gelegd op de juwelen van de twee echtgenotes van Johan van Wassenaer: Maria van Voorst van Doorwerth (1575-1610) en Carla de Hinojosa (1587-1631). De juwelen zijn afgebeeld op de portretten, maar komen ook voor in archiefmateriaal zoals een oude boedelinventaris.

Zowel het boek als de tentoonstelling Adellijke familieportretten op Duivenvoorde is een aanrader. De publicatie leest erg plezierig, als lezer krijg je de meest uitzonderlijke wetenswaardigheden  voorgeschoteld over de geportretteerden. Daarbij zorgen het boek en de tentoonstelling ervoor dat voor het eerst de collectie familieportretten op Duivenvoorde integraal wordt onderzocht en gepubliceerd. Hierdoor wordt op een bijzonder fraaie manier inzicht geboden in achthonderd jaar familiegeschiedenis op Kasteel Duivenvoorde.

Vera Weterings

De tentoonstelling Adellijke familieportretten op Duivenvoorde is tot en met 24 oktober 2015 op Kasteel Duivenvoorde te bezoeken.