Recensent: Wouter van Dijk

Bart van der Schelling. De zingende Hollander van de Lincoln Brigade, Yvonne Scholten

Uitgeversmaatschappij Ad. Donker, Rotterdam 2015
ISBN: 978 90 6100 695 4

Paperback, met enkele zwart-wit illustraties
143 pagina’s
€14,90

Het verhaal van een Nederlandse Spanjestrijder

In Bart van der Schelling. De zingende Hollander van de Lincoln Brigade vertelt Yvonne Scholten het levensverhaal van de Rotterdamse arbeider die via Broadway in de Spaanse Burgeroorlog terechtkwam. Scholten is journalist en doet onderzoek naar de Nederlandse vrijwilligers in de Spaanse Burgeroorlog. Ze kwam Van der Schelling op het spoor door een gekregen LP met liederen uit die oorlog, waarop ook Van der Schelling als zanger vermeld staat. Via onderzoek in binnen- en buitenland, van verre familie van Bart tot personen die hem gekend hebben in Mexico-Stad, belandt Scholten in het archief van de Lincoln Brigade in New York waar ze geluidsbanden vindt waarop Van der Schelling zijn belevenissen tussen circa 1936 en 1942 vertelt.

Voordat Van der Schelling via New York in Spanje terechtkwam, had hij er al een heel leven in Nederland opzitten. Afkomstig uit een groot en arm gezin dat vaak verhuisde, had Bart al vele baantjes gehad voor hij in Rotterdam in het slachthuis kwam te werken. Toen hij uit Nederland vertrok en naar Amerika reisde, was hij de dertig al gepasseerd en liet hij een vrouw en twee kinderen achter. In New York werkte hij op Broadway als zanger en raakte hij bevriend met Willem de Kooning, op dat moment nog een onbekende schilder.

Omdat hij naar Spanje vertrekt vanuit Amerika, komt hij terecht in de Abraham Lincoln Brigade, het Amerikaanse bataljon van vrijwilligers die naar Spanje vertrekken om de Republiek te helpen tegen Franco en zijn troepen. Van der Schelling was al eerder in dienst geweest blijkt bij zijn aankomst in het opleidingskamp in Albacete, waarschijnlijk is hij in Nederland in militaire dienst geweest. In juli 1937 worden Van der Schelling en zijn makkers ingezet bij het Brunete-offensief. Bart vertelt op kalme, haast zakelijke wijze hoezeer aan alles gebrek was aan Republikeinse zijde, zo was er zelfs geen olie beschikbaar om de verouderde geweren te smeren. Gekookte citroenen moesten maar dienen als surrogaat. Bart raakt gewond en moet een tijdlang revalideren in een ziekhuis achter het front. Wanneer hij in 1938 weer mee wil doen aan de strijd raakt hij al snel opnieuw gewond. Hij wordt vervolgens afgekeurd voor verdere militaire dienst en vertrekt naar Frankrijk. Als verstekeling weet hij vervolgens weer terug te keren naar Amerika. Daar lijkt zijn leven in rustiger vaarwater te komen en gaat hij weer aan de slag als zanger, voor onder andere de Friends of the Abraham Lincoln Brigade en de League of American Writers die zich inzetten voor de slachtoffers van de Spaanse Burgeroorlog en Franco’s schrikbewind. Hij raakt ondergedompeld in de folk scene van die dagen, met zangers als Paul Robeson, Woody Guthrie en Pete Seeger en gaat op bezoek bij Ernest Hemingway, die hij had leren kennen in Spanje. Eind jaren veertig raakt Amerika in de ban van het McCarthy-isme, de irrationele angst voor communisten en alles wat niet uitgesproken rechts-conservatief was. Van der Schelling resideert op dat moment in Los Angeles en moet samen met een hele groep van Hollywoodmensen, acteurs, scenarioschrijvers etc. de wijk nemen naar Mexico. Hier legt hij zich uiteindelijk toe op schilderen, en wordt zelfs nog een gevierd naïef schilder. Zozeer zelfs dat in het Stedelijk Museum Amsterdam nog een tentoonstelling van zijn werk wordt ingericht.

In het zeer lezenswaardige boekje over Van der Schelling is Scholten erin geslaagd een levendige en meeslepende geschiedenis te schrijven van deze onbekende Nederlandse Spanjestrijder. Er blijven plekken in Van der Schellings levensverhaal oningevuld, zo blijven er vragen over zijn militaire dienst, zijn jaren in Parijs en zijn mogelijke tijd als matroos op een koopvaardijschip, maar desondanks wordt uit het boek meer dan duidelijk wat een bewogen en rijk leven Van der Schelling heeft geleefd. De manier die Scholten heeft gekozen om haar kroniek te presenteren waarbij ze heen en weer springt tussen de tijd waarover Van der Schelling spreekt en de moderne tijd waarin ze haar onderzoek deed, geeft het boek een journalistieke uitstraling. De vaart blijft op deze wijze in het verhaal. Hoewel duidelijk wordt dat er omtrent Van der Schelling’s leven veel niet meer te achterhalen is, heeft Scholten door haar uitputtende onderzoek in archieven en gesprekken met nabestaanden toch een heel fraai beeld van het leven van deze bijzondere man weten samen te stellen. Een interessant boekje dus voor iedereen die geïnteresseerd is in de Spaanse Burgeroorlog of het genre van de historische biografie een warm hart toedraagt.

Wouter van Dijk