Het Scheepvaartmuseum, onder redactie van Elisabeth Spits

scheepvaartmuseumRecensent: Vera Weterings

Het Scheepvaartmuseum, verhalen over de zee in 100 iconen, onder redactie van Elisabeth Spits

Wbooks, Zwolle 2013
ISBN: 978 90 663 0522 9

Gebonden, kleurenillustraties, literatuurlijst
176 pagina’s
€ 19,95

Het Scheepvaartmuseum

Het Scheepvaartmuseum brengt met de publicatie Het Scheepvaartmuseum, verhalen over de zee in 100 iconen de pareltjes uit de collectie naar de voorgrond, van schilderijen en scheepsmodellen tot atlassen, globes en navigatie-instrumenten. Het boek toont aan de hand van deze verschillende objecten de rol van de zee voor Nederland door de geschiedenis heen.

De publicatie staat onder redactie van Elisabeth Spits, conservator Schepen en Techniek bij Het Scheepvaartmuseum. Zij is gespecialiseerd in de geschiedenis van de pleziervaart en watersport. Eerder verscheen van haar hand Nederlandse jachten 1875-1975, ontwerp en bouw van zeil- en motorjachten. Aan het werk hebben verschillende deskundige meegewerkt die verbonden zijn aan Het Scheepvaartmuseum: drs. Cécile Bosman (conservator Maritieme Kunst), Rosanne Baars MA (promovendus Universiteit van Amsterdam), drs. Sarah Bosmans (conservator Kunstnijverheid), drs. Henk Dessens (directeur collecties), dr. Remmelt Daalder (senior conservator Collectie Schilderijen), drs. Sara Keijzer (junior conservator Fotografie en Film), prof. dr. Joost C.A.  Schokkenbroek (hoofdconservator Wetenschapsprogramma’s) en Diederick Wildeman (conservator Zeevaartkunde en Bibliotheekcollecties). De honderd iconen die in het werk centraal staan, zijn gekozen door de conservatoren vanwege hun historische belang.

In navolging op het Rijksmuseum Amsterdam en het British Museum brengt ook Het Scheepvaartmuseum een boek uit waarin honderd voorwerpen centraal staan. De succesformule blijft populair onder musea. Het lijkt doordat ze dan met name kunnen putten uit de pareltjes van hun collectie. Anders dan de meeste van deze publicaties, zoals De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen en De hadj in 100 voorwerpen nummert Het Scheepvaartmuseum de objecten niet.

De lezer wordt door het boek geleid als ware het een reis door de maritieme geschiedenis van Nederland. De honderd voorwerpen zijn onderverdeeld in vier thema’s. Deze thema’s zijn ook in Het Scheepvaartmuseum leidend voor de collectievorming. De thema’s geven een leidraad in zowel het museum als de publicatie. Het eerste thema is Nederland als maritieme natie. In dit thema ligt de nadruk niet alleen op het feit dat het Nederlands landschap eeuwenlang gedomineerd werd door duizenden grote en kleine schepen, maar ook het feit dat tienduizenden mensen werk vonden bij de koopvaardij, de marine, de kustvaart, de walvisvaart, de visserij, de Rijn- en binnenvaart en vele andere takken van de scheepvaart. In dit thema worden voorwerpen behandeld zoals twaalf walvisborden, een spantmodel van een smakschip, een poolbroek van schapenvacht, een tabaksdoos en diverse schilderijen en portretten.

Samen tonen deze voorwerpen de uiteenlopende materiële cultuur die ontstond door de Nederlandse scheepvaart. Het eerste icoon dat wordt behandeld, is het Zeemagazijn. Dit pakhuis werd in 1656 voor de Admiraliteit van Amsterdam gebouwd en huisvest nu Het Scheepvaartmuseum.
In het tweede thema De zee als bron van inspiratie staan werken van verschillende kunstenaars centraal die zich hebben laten inspireren door het water. Denk hierbij aan schilders als Hendrik Willem Mesdag, die bekend is om zijn zeegezichten. Minder voor de hand liggende objecten komen ook aan bod zoals glazen met gravures van zeeslagen, glas-in-loodramen met de bedrijfsgeschiedenis van rederijen, zilveren scheepsmodellen  en Chinees exportporselein. Ook worden in dit thema verschillende foto’s naar de voorgrond gehaald. Zo geven de foto’s van Studio Kolff een beeld van de moderne haven. Zij werden gebruikt voor de voorlichting- en promotieactiviteiten van de Vereniging ‘De Amsterdamsche Haven’ tijdens de Wederopbouw.

In het derde thema, Nederland en de wereld, wordt aan de hand van verschillende voorwerpen het verhaal verteld van hoe Nederland via waterwegen zijn sporen achterliet in verre oorden. Er worden voorwerpen besproken zoals navigatie-instrumenten als de chronometer, astrolabium en sextant, maar ook historische zeekaarten. Bijzonder is ook het verhaal over Abel Tasman. Van deze Nederlandse ontdekkingsreiziger zijn de persoonlijke documenten op één hand te tellen. Zo heeft het Nationaal Archief in Den Haag het journaal van zijn reis naar het Australische continent en het Arsip National in Djakarta bezit zijn testament. Wat velen echter niet weten, is dat Het Scheepvaartmuseum ook een document bezit met de signatuur van Tasman: een verklaring uit 1657 van Tasman over het onder verdachte omstandigheden overlijden van een Chinees, Li Sincko, die op zijn erf woonde. Tasman nam het op voor een verdachte in een rechtszaak over Li’s dood. Onderaan zijn verklaring stond in forse letters Tasmans’ handtekening.

Tasman was getuige in de zaak tegen een andere Chinees, Jo Liancko, die ervan werd verdacht Li Sincko zo te hebben mishandeld dat hij overleed. Tasman nam het op voor de verdachte. Hij verklaarde dat hij voor het overlijden van Li Sincko twee nachten bij hem had gewaakt en al die tijd  geen woord had gehoord over mishandeling door de verdachte. Jo Liancko moest daarom wel onschuldig zijn .(p. 113)

Het laatste thema, De zee als nieuwe uitdaging, legt de nadruk op de huidige betekenis van de zee voor Nederland. Heden ten dage telt Nederland nog maar weinig professionele zeelieden. Tegenwoordig wordt het water vooral gebruikt als recreatieplek en staat het symbool voor klimaatverandering. Dit laatste hoofdstuk toont een ander verhaal van de geschiedenis van de zee voor Nederland. Aan de hand van voorwerpen zoals preparaten op sterk water, een reddingsvest, een radiorichtingzoeker en diverse schilderijen met thema’s als de jachthaven en zeilwedstrijden wordt een onbekender verhaal verteld. Het verhaal waaruit duidelijk wordt hoe lang en op hoe veel verschillende manieren Nederland en de zee met elkaar verbonden waren en dat voor altijd zullen blijven.

Het boek belooft ‘een representatieve weerspiegeling van de rijke collectie van  één van de mooiste musea van Nederland.’ Die belofte maakt Het Scheepvaartmuseum meer dan waar. Het werk biedt onverwachte en interessante verhalen over voorwerpen van diverse achtergronden. Neem bijvoorbeeld de poolbroek van schapenvacht uit 1947, het portret van Michiel de Ruyter uit 1669 of een reddingsvest uit 2012.

Hoewel het boek geen doorlopend verhaal biedt, is het toch jammer dat een duidelijke structuur in het boek – ondanks de onderverdeling in vier thema’s – ontbreekt. Bij het zoeken naar voorwerpen biedt het boek geen enkele houvast door het ontbreken van een register of index. Bovendien zijn de honderd iconen niet genummerd. Het boek heeft geen uitgebreide inhoudsopgave, er is slechts ruimte voor de hoofdthema’s die ook terugkeren als kleurenkatern.

De variëteit aan voorwerpen biedt telkens opnieuw een bijzonder inkijkje in de geschiedenis van de Nederlandse maritieme geschiedenis. Elk object toont een interessant verhaal. Echter, het boek gaat niet de diepte in, maar heeft hier ook niet de intentie toe. Toch prikkelt het boek met elk verhaal, de lezer wordt aangespoord de voorwerpen ook in het echt te bekijken en meer over de geschiedenis te ontdekken. Zo is de publicatie meer een verrijking van de collectie en stimuleert het de lezer de maritieme geschiedenis verder te ontdekken.

Het Scheepvaartmuseum is aangenaam geschreven en de vormgeving is fraai. Kortom, een aanrader voor de (maritieme) geschiedenisliefhebber en museumbezoeker.

Vera Weterings

2 thoughts on “Het Scheepvaartmuseum, onder redactie van Elisabeth Spits

  1. Pingback:

  2. Pingback:

Comments are closed.