Recensent: Wouter van Dijk
Op verzoek van Hare Majesteit. De oorlog van Wiardi Beckman, Frans Becker en Tamara Becker
Boom Uitgevers, Amsterdam 2020
ISBN: 978 90 2443 14 10
Paperback met flappen, geïllustreerd in zwart/wit, met kaart van Den Haag, notenapparaat en lijst van in het boek genoemde personen
304 pagina’s
€ 24,90
De mislukte Engelandvaart van Wiardi Beckman
Herman Bernard Wiardi Beckman gold aan het eind van de jaren dertig als groot politiek talent. In zijn eigen SDAP zagen partijgenoten in hem een toekomstig leider en ook buiten eigen kring konden politici waardering voor hem opbrengen. Aan zijn naam herinnert vandaag de dag alleen nog de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, de partij die na de oorlog voortkwam uit Beckmans SDAP. Het is zonde dat Wiardi Beckman tegenwoordig nog weinig bekendheid geniet. Gezien het stempel dat hij al op jonge leeftijd op de politieke gedachtevorming in zijn tijd wist te drukken, is het aannemelijk dat Wiardi Beckman in het naoorlogse Nederland een belangrijk figuur zou zijn geworden. Het liep anders.
Ten tijde van de Duitse inval werkte Beckman als hoofdredacteur bij de sociaaldemocratische krant Het Volk en was hij senator voor de SDAP in de Eerste Kamer. Hij was bovendien reserve-officier in het leger, en toen de oorlog voor Nederland begon meldde hij zich voor actieve dienst. Als gevolg daarvan deed hij afstand van zijn senatorschap. Historicus Beckman, gepromoveerd op een onderzoek naar het syndicalisme in Frankrijk, was toen al een vooraanstaand partijman in de SDAP. Op jonge leeftijd had hij nestor Troelstra geholpen bij het schrijven en uitgeven van zijn memoires, en met gelijkgezinden als Marinus van der Goes van Naters en Hilda Verwey-Jonker was hij eind jaren twintig, begin jaren dertig, onderdeel van een nieuwe generatie sociaaldemocraten die in de partij vernieuwing en moderniteit wilden doorvoeren. Zo was hij betrokken bij de publiciteitscampagne rond de lancering van het Plan van de Arbeid in 1935 en bij de totstandkoming van het vernieuwde beginselprogramma van de partij in 1937. Wiardi Beckman gold als een verzoener en verbinder, die tegengestelde meningen tot een synthese naar ieders zin kon ombuigen. Als remonstrant en monarchist was hij zelf de verpersoonlijking van de tolerante en inclusievere richting die hij en zijn medestanders de SDAP wilden laten inslaan, om zo te komen tot een brede volkspartij op sociaaldemocratische leest geschoeid.
Na het uitbreken van de oorlog ging Wiardi Beckman direct het verzet in. Hij raakte betrokken bij de redactie van Het Parool. Toen in Londen de Nederlandse regering in ballingschap behoefte kreeg aan kundige mensen uit het bezette Nederland, zouden Engelandvaarders Peter Tazelaar en Erik Hazelhoff Roelfzema hem naar Engeland moeten halen. Daar Wiardi Beckman echter nooit aankomen. Politicoloog Frans Becker en zijn dochter historica Tamara Becker reconstrueren de oorlogsperiode in het leven van Wiardi Beckman, die mede vanwege zijn professionaliteit in zijn verzetswerk nog steeds door onduidelijkheden omgeven is. De mislukte vluchtpoging naar Engeland eindigde op het strand van Scheveningen. Wiardi Beckman zou uiteindelijk in maart 1945 omkomen in concentratiekamp Dachau.
Een groot deel van het boek handelt over de pogingen Wiardi Beckman naar Londen te halen. Om duidelijkheid te scheppen over de precieze gang van zaken in deze periode, van eind november 1941 tot 18 januari 1942, hebben de schrijvers veel gebruikgemaakt van de parlementaire enquête die na de oorlog werd uitgevoerd om de gebeurtenissen in de oorlog te reconstrueren. Hierbij zijn veel betrokkenen bij de missie die Wiardi Beckman naar Engeland moest halen, gehoord. Om de ontsnapping naar Engeland te laten slagen moest Wiardi Beckman zich met enkele anderen op een afgesproken tijdstip op het strand van Scheveningen bevinden, waar onder andere Hazelhoff Roelfzema hen met een Motor Gun Boat zou afhalen. De nachtelijke tocht naar de strekdam bij Scheveningen is waarschijnlijk wel een keer of tien gemaakt, zo blijkt uit de reconstructies van de auteurs, maar telkens liep de ontmoeting spaak. Dan weer was het weer te slecht om uit te varen, dan weer kwam de boot door problemen met de nachtelijke coördinatie niet op het juiste punt bij Scheveningen aan. Door de reconstructie van de pogingen van beide zijden om op tijd op de afgesproken plaats te bereiken, leest de ontsnappingsmissie soms net als een Griekse tragedie. Temeer omdat Wiardi Beckman, na zijn arrestatie, de oorlog op het nippertje niet zou overleven.
Uiteindelijk werd de groep vluchtelingen bij een van de pogingen over te steken naar Engeland op het strand bij Scheveningen gearresteerd. Wiardi Beckman kwam daarop terecht in kamp Natzweiler, waar medegevangenen een grote steun zouden hebben aan de erudiete en geestelijk ongebroken Wiardi Beckman. In september 1944 werd hij bij ontruiming van het kamp in de Elzas, de geallieerden kwamen eraan, overgebracht naar Dachau. Dit kamp raakte in die periode overbevolkt omdat de Duitsers uit allerlei bijna bevrijde kampen gevangen daarnaartoe transporteerden. Wiardi Beckman werkte als schrijver in de ziekenboeg. Toen in een van de barakken met veel Nederlanders vlektyfus veel slachtoffers maakte en ook de Nederlandse leider van die barak, Pim Boellaard, met de ziekte naar de ziekenboeg moest, stond Beckman erop diens plaats in te nemen. Van alle kanten werd hem bezworen dat niet te doen, omdat de verzwakte kampgevangenen in de overvolle barakken waar de ziekte heerste ten dode waren opgeschreven. Wiardi Beckman was nodig voor het naoorlogse Nederland vonden zijn kampgenoten. Toch ging hij, in de overtuiging dat dat het juiste was wat gedaan moest worden. Op 18 februari 1945 werd hij Stubeältester. Nauwelijks een maand later, op 15 maart 1945, overleed aan de vlektyfus. Alleen al die dag ondergingen 270 anderen datzelfde lot.
Naast het speurwerk dat Becker en Becker hebben verricht om Wiardi Beckmans lotgevallen in de oorlog boven water te halen, gaan zij ook in op de kwestie van het ‘memorandum’ van Wiardi Beckman. Het verhaal gaat namelijk dat een belangrijke reden voor de regering in Londen was om Wiardi Beckman naar Engeland te halen, een memorandum was dat hij over de toestand in bezet Nederland had geschreven. De auteurs tonen echter aan dat niet Beckman maar Koos Vorrink de schrijver was van het bedoelde memorandum. Bovendien laten ze zien dat de beslissing Beckman over te laten komen al genomen was voordat het memorandum onder de aandacht van de regering was gekomen. Het verhaal over het memorandum is daarna een eigen leven gaan leiden.
Verschillende personen die Wiardi Beckman gekend hebben zouden later verklaren dat hij na de oorlog zeker minister-president zou zijn geworden. Door de tragische afloop van de oorlog voor hem zou dat er nooit van komen. Becker en Becker hebben met dit boek over de oorlogsperiode van de onverzettelijke en principiële Wiardi Beckman een mooi eerbetoon neergezet.
Wouter van Dijk