Recensent: Vera Weterings

Topstukken Maritiem Museum Rotterdam, Van VOC tot Nedlloyd, Matthijs Dicke, Boudewijn Pothoven en Annelies van der Zouwen

Walburg Pers i.s.m. Maritiem Museum Rotterdam, Zutphen 2014
ISBN 9789057303272

Gebonden, met illustraties in kleur en zwart-wit
148 pagina’s
€ 29,95

Topstukken Maritiem Museum Rotterdam

De afgelopen jaren verschenen verschillende boeken waarin honderd voorwerpen centraal stonden, zoals van Het Rijksmuseum met De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen, van Het Scheepvaartmuseum met Het Scheepvaartmuseum, verhalen over de zee in 100 iconen en van het toenmalige Rijksmuseum Volkenkunde (tegenwoordig onderdeel van de Stichting Nationaal Museum van Wereldculturen) met De hadj in 100 voorwerpen. Het Maritiem Museum Rotterdam doorbreekt de traditie van honderd voorwerpen en kiest er voor om vijftig topstukken van haar collectie te laten zien.

In het boek Topstukken laat het Maritiem Museum Rotterdam de lezer kennis maken met de hoogtepunten uit haar maritieme collectie. De collectie van het Maritiem Museum is in zo’n 150 jaar bijeengebracht en behoort inmiddels tot de top drie van maritieme collecties van wereldniveau, samen met het National Maritime Museum in Greenwich en Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Daarbij is het Maritiem Museum Rotterdam het oudste maritieme museum van Nederland. De vijftig topstukken worden ingeleid met een hoofdstuk over de geschiedenis van de collectie.

De huidige collectie bestaat uit zo’n 500.000 foto’s, 250.000 technische tekeningen, 35.000 boeken, ruim 31.000 stuks bedrijfs- en reclamedrukwerk, een kleine collectie van veertig wapens en geschut, zestig beelden, zo’n vierhonderd penningen en munten en tot slot vijfhonderd scheepsuitrustingsstukken. De basis van de collectie werd in 1851 gelegd met een belangrijke schenking scheepsmodellen en maritieme boeken die prins Hendrik, beter bekend als ‘de Zeevaarder’, aan de Koninklijke Nederlandse Yachtclub deed. Deze club was ingesteld om het maritieme bewustzijn van landgenoten te bevorderen. Dit gebeurde door middel van zeil- en roeiwedstrijden en het tonen van een maritieme verzameling.

Na de dood van prins Hendrik ging de ‘afdeling’ Martiem Museum ‘Prins Hendrik’ verder met het Museum voor Land- en Volkenkunde in Rotterdam. In de hierop volgende decennia bleef de afdeling een ondergeschoven kindje. Tot 1961 bleven het Maritiem Museum en het Museum voor Land- en Volkenkunde in bestuurlijk-financiële zin aan elkaar verbonden. Met beperkte middelen werd de maritieme collectie tussen 1915 en 1935 door directeur J.W. van Nouhuys uitgebouwd tot een collectie van wereldniveau. De collectie werd zowel kwantitatief als kwalitatief sterk uitgebreid, toevoegingen waren onder andere scheepsmodellen honderden (technische) tekeningen, prenten, aquarellen, brieven, scheepsjournalen, kaarten, atlassen en boeken. Het Maritiem Museum verlegde zijn focus van een instantie die alleen gericht was op de geschiedenis van de Nederlandse scheepvaart en scheepsbouw, naar een organisatie die zich ook ging toeleggen op aanwinsten van meer recente datum.

Door de lange verzamelgeschiedenis heeft het Maritiem Museum een unieke en brede collectie opgebouwd. Tegenwoordig verzamelt het Maritiem Museum in principe alleen ‘contemporaine objecten’, dat wil zeggen voorwerpen die de tijd representeren waarin zij vervaardigd zijn. Replica’s of reproducties worden uitsluitend aan de collectie toegevoegd als originelen niet bestaan of niet (meer) voor handen zijn. Met dit weldoordachte verzamelbeleid wordt de collectie gericht en adequaat verrijkt op basis van overwegingen met betrekking tot de authenticiteit, de maker, de herkomst, de kwaliteit en het achterliggende verhaal dat het object representeert.

De vijftig topstukken die in de publicatie worden behandeld representeren de brede collectie die in ruim 150 jaar bij elkaar is gebracht, van scheepsmodellen tot echte schepen en van kaarten tot schilderijen. De vormgeving van het boek is bijzonder. Kleurenkaternen met paginagrote illustraties van de afbeeldingen worden afgewisseld met maritiem-blauwe bladzijden die de verhalen achter de voorwerpen vertellen. In de kleurenkaternen komen de objecten tot hun recht, doordat zij op spreads of paginagroot worden afgebeeld, bij verschillende scheepsmodellen kan de lezer ook genieten van meerdere illustraties vanuit verschillende hoeken. Toch is het ook zeker de moeite om na het lezen van het boek de voorwerpen in het echt te komen bekijken in de vaste collectie Topstukken van het Maritiem Museum Rotterdam.

Uiteraard komt in het boek ook het beeldmerk van het museum, het Matarómodel, aan bod. Wie weet nu nog dat dit model van het Maritiem Museum Rotterdam eigenlijk was bedoeld voor Het Scheepvaartmuseum in Amsterdam. Het Matarómodel kwam in 1929 op de markt, in de Verenigde Staten werd het door de toen net plaatsgevonden beurskrach niet verkocht. Het scheepsmodel werd naar München gehaald en daar kocht de Nederlandse kunstkenner en –handelaar Frits Lugt, ook wel bekend van het Parijse Fondation Custodia, het model met de bedoeling het direct door te verkopen aan het Amsterdamse Scheepvaartmuseum. Hoewel het Amsterdamse museum graag wilde, kreeg het de vraagprijs van 16.000 gulden niet bij elkaar. Het Maritiem Museum Rotterdam had het geluk dat havenbaron en kunstverzamelaar D.G. van Beuningen die net was toegetreden tot de commissie van toezicht, het model voor 18.000 gulden van Lugt kocht en het in bruikleen gaf aan het Rotterdamse museum. Het Matarómodel is de oudste, gedetailleerde, nabootsing op schaal van een Europees schip. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het museum ervoor koos om dit topstuk lange tijd als beeldmerk te gebruiken in het museumlogo en als ex-libris van de bibliotheek.

De topstukken in het boek vertellen het verhaal van de rijke maritieme geschiedenis van de VOC tot aan rederij Nedlloyd en van de walvisvaart op Spitsbergen tot de olie- en gaswinning op de Noordzee. Het verhaal van het Matarómodel is slechts één van de vijftig intrigerende verhalen over de topstukken uit de collectie van het Maritiem Museum Rotterdam. Wie van maritieme geschiedenis houdt zal dit boek met veel plezier lezen en kan zich laten verrassen door de vijftig meesterwerken van het Maritiem Museum Rotterdam.

Vera Weterings 

De vaste collectie Topstukken is permanent te bezoeken in het Maritiem Museum Rotterdam.