Recensent: Vera Weterings
Vrouwen en kinderen eerst. Over 1001 vrouwen, de canon en ‘de achterkant’ van de geschiedenis, Els Kloek
ISBN 978 94 6004 454 0
Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2019
Paperback
160 pagina's
€ 17,50
Vrouwen en kinderen eerst
Hoewel de titel Vrouwen en kinderen eerst wellicht suggereert dat het boek een feministisch pleidooi is, is het dat zeker niet. De titel van het boek – Vrouwen en kinderen eerst – is ontleend aan de columns die historica Els Kloek schreef voor het kwartaalblad van het CBG|Centrum voor Familiegeschiedenis Genealogie (tegenwoordig bekend onder de titel Gen.magazine). Kloek koos de titel omdat die regel eeuwenlang zijn werk had gedaan in de zeef die geschiedschrijving is: de daden en belevenissen van vrouwen en kinderen waren zo weinig bepalend voor de loop van de geschiedenis, dat ze meestal als eersten door de zeef van het historisch belang vielen en daardoor de geschiedenisboeken niet haalden. Als historica heeft Kloek zich jarenlang ingezet om juist deze dominantie van de mannen te doorbreken. Je kunt het een democratiseringsslag noemen, maar wel op een manier waarbij ze vrouwen en kinderen niet de facto belangrijker probeert te maken dan ze waren. In de bundel behandelt Kloek diverse historische en actuele thema´s aan de hand van voorvallen uit haar dagelijks leven. De kritische observaties in de bundel zijn grotendeels eerder verschenen als columns in Geschiedenis Magazine en Genealogie. Desalniettemin hebben de stukken door de jaren heen hun actualiteit niet verloren.
Foutje bedankt
Kloek zet in de bundel vraagtekens bij tal van actuele kwesties, maar wijst ook op fouten die ze in het verleden zelf maakte. Zo heeft ze ooit een les van hoogleraar archivistiek J.L. van der Gouw helemaal verkeerd begrepen. Van der Gouw had Kloek en haar medestudenten op het hart gedrukt dat ‘wij historici niet moesten denken dat archivarissen ons onderzoek zouden doen: dat moesten we zélf doen.’ Gevolg was dat Kloek jarenlang dacht dat ze archivarissen niet mocht lastig vallen met haar onderzoek. Dat was voor haar in twee opzichten desastreus. Allereerst liep ze door deze bescheiden houding heel wat nuttige hulp en goodwill van archivarissen mis. Daarnaast hoorde ze hierdoor vrij laat dat iemand anders hetzelfde archiefmateriaal vlak voor haar met min of meer dezelfde onderzoeksvragen had doorgenomen. Gelukkig bleek dat diegene het materiaal anders interpreteerde, waardoor het historisch onderzoek een wetenschappelijk debat rijker was.
Ethische code
Verderop in de bundel kaart Kloek aan of historici een ethische code nodig hebben, bijvoorbeeld wanneer onderzoekers een onderwerp of zelfs een archief als hun persoonlijk eigendom claimen. Zo kende Kloek iemand die geld had gekregen voor een groot inventariserend onderzoek en haar unverfroren liet weten dat hij voorlopig niet ging publiceren omdat hij eerst zelf ‘de krenten uit de pap’ wilde halen. Een andere ervaring had Kloek met haar levenswerk 1001 Vrouwen, twee vuistdikke pillen met korte biografieën van Nederlandse vrouwen. Iemand eiste dat alleen zij een biografie mocht schrijven, aangezien zíj degene was die eerder over die persoon had gepubliceerd. Kloek zette hier vraagtekens bij. Kan het leven van iemand anders van jou worden? Hoewel de liefde voor de wetenschap een gedragscode overbodig zou moeten maken, is niets menselijks volgens Kloek historici vreemd.
Kritische observaties
Zo stelt Kloek op een vlijmscherpe manier thema’s die al jaren actueel zijn aan de kaak. Van de zin en onzin rondom excuses voor het verleden tot de minachting van historici jegens genealogen. Zoals we van haar gewend zijn in 1001 Vrouwen doet ze dat hier en daar met een knipoog, een glimlach en uiteraard haar stelregel ‘kort is goed’.
Vera Weterings