Recensent: Wouter van DijkWalburg Pers, Zutphen 2013
ISBN: 978 90 5730 922 9
Met bijdragen van G.J.R. Maat, Eveline Altena, Risha Smeding en Peter de Knijff Hardcover, rijk geïllustreerd in kleur, met bibliografie, register, kaarten en stambomen
96 pagina’s
€ 19,95
De zoektocht naar het lichaam van graaf Willem II
In zijn laatste boek bundelt historicus Cordfunke de resultaten van een jarenlange zoektocht naar het stoffelijk overschot van Nederlands enige Roomskoning uit de geschiedenis; graaf Willem II van Holland. Geen onbekend terrein voor Cordfunke, die inmiddels al een kleine boekenplank vol schreef over tal van onderwerpen die verband houden met het Middeleeuwse graafschap Holland. De abdij van Egmond. Archeologie en duizend jaar geschiedenis, Floris V. Een politieke moord in 1296 en Macht en aanzien. Kennemer adel in de volle middeleeuwen (1050-1350) zijn hier slechts enkele voorbeelden van. Willem II, vader van de bekendere latere graaf van Holland Floris V, zakte in 1256 tijdens een veldtocht tegen de West-Friezen met paard en al door het ijs bij Hoogwoud en werd vervolgens doodgeknuppeld door een stel boeren. Een weinig verheffend lot voor een koning van het Heilige Roomse Rijk, die bovendien op het punt stond naar Rome af te reizen om tot keizer gekroond te worden door de paus. Deze vernedering deed zich des te harder voelen in Floris’ tijd, waar hoofse waarden als eer, moed en ridderlijkheid een onaantastbare status genoten. Daar kwam nog bij dat het lichaam van de dode koning onder de grond verstopt was door de West-Friezen, waarschijnlijk uit angst voor vervolging, want, zo leert Corfunke de lezer in zijn boek, de toenmalige wet stond vervolging voor moord niet toe zolang er geen lijk gevonden was.
Het noodlottige einde van Willem II vormt in feite slechts de opmaat van waar het eigenlijk om draait in het verhaal. Het lokaliseren van de huidige positie van het lichaam van de graaf is waarop het boek zich in eerste instantie richt. Alvorens aan deze speurtocht te beginnen zorgt Cordfunke eerst voor een uitgebreide achtergrond van het leven de graaf, zijn opmars naar het Roomskoningschap en zijn conflicten met de West-Friezen. De vele invallen van en expedities tegen de West-Friezen worden in een apart hoofdstuk beschreven. Hierbij wordt op een heldere manier uiteengezet waarom er strijd gevoerd werd, en hoe deze verliep. Hierbij verlaat de auteur zich veelvuldig op contemporaine bronnen zoals de Rijmkroniek van Holland van Melis Stoke en de Kroniek van Willem Procurator, hetgeen de gebeurtenissen de nodige kleur geeft en daadwerkelijk tot leven brengt. Na deze uiteenzetting volgt een analyse van de politieke verhoudingen tussen Holland en Vlaanderen gedurende de dertiende eeuw, en van hun strijd om de heerschappij over Zeeland in het bijzonder. Op het eerste gezicht niet zo logisch in een verhaal over oorlogen in het noorden van Holland, maar de plek waar volgens de overlevering het lichaam van Willem II werd bijgezet nadat het door zijn zoon Floris V was gevonden, was de abdij van Middelburg. Om de keuze van deze plaats te verklaren gaat Cordfunke uitvoerig in op de politieke en militaire strijd om Zeeland tussen de twee graafschappen, en de rol van de grafelijke dynastie daarin. Hierna is het dan de beurt aan het onderzoek naar het skelet dat zich bevindt in de huidige Koorkerk te Middelburg, de voormalige abdijkerk. Oorspronkelijk was op de kist waarin het gebeente ligt een reliëf gebeiteld dat een liggende Willem II voorstelde. In de loop der jaren is deze zwaar beschadigd geraakt zodat niet meer te zeggen valt of dit beeld ooit Willem II voorstelde. Naast het verhaal dat het hier gaat om het skelet van Willem II, zijn er in de loop van de geschiedenis ook stemmen opgegaan die beweren dat het niet Willem II betreft, maar zijn broer Floris de Voogd.
Vanwege deze onzekerheid, en het feit dat door verschillende verplaatsingen in de loop der jaren simpelweg niet met zekerheid is te zeggen of het hier echt om de resten van de Roomskoning ging, is besloten door middel van een gecombineerd onderzoek van verschillende wetenschappelijke disciplines aan deze onzekerheid een einde te maken. In deze zoektocht naar de laatste rustplaats van Willem II en de identiteit van het gebeente dat thans in de Koorkerk in Middelburg ligt is naast het voor de hand liggende bronhistorisch en kunsthistorisch onderzoek, gebruik gemaakt van C14-datering om de ouderdom van het skelet te bepalen. Hieruit kon echter niet geconcludeerd worden of het Willem II of zijn broer betrof. Fysisch-antropologisch onderzoek gaf inzicht in de verwondingen en belangrijker; toonde aan dat het skelet jarenlang onder de grond had gelegen. Dit was enkel het geval bij Willem II, Floris de Voogd overleed namelijk aan de gevolgen van verwondingen opgelopen tijdens een toernooi. Ten slotte werd ook DNA-onderzoek uitgevoerd op het skelet. Hierbij werd DNA van het skelet uit Middelburg vergeleken met dat van andere skeletten die van mannelijke leden van de grafelijke familie geweest zouden moeten zijn. Hier kwamen geen bruikbare resultaten uit, het lijkt erop dat niet alle onderzochte familieleden rechtstreekse afstammelingen van elkaar waren.
Het blijkt dat vooral door de combinatie van fysisch-antropologisch en historisch onderzoek de conclusie met zekerheid getrokken kan worden dat het skelet in de Koorkerk in Middelburg dat van Roomskoning Willem II is. De historisch geïnteresseerde lezer vindt in de hoofdstukken van Cordfunke over Willem II en de achtergronden van de politieke situatie in zijn tijd zeer interessante bijdragen. De zoektocht naar de identiteit van het skelet in Middelburg is interessant maar vooral het hoofdstuk over het DNA-onderzoek van het skelet is voor een leek in de medische wetenschap begrijpelijkerwijs wat lastiger te volgen. Dit maakt dit boekje een leuke toevoeging aan de historiografie over de Roomskoning. Voor wie meer geïnteresseerd is in de persoon van de koning zelf en zijn leven is dit werk met zijn kleine 100 pagina’s een leuke inleiding, maar niet meer dan dat.
Wouter van Dijk