Uit de plooi, Joost Rosendaal

uit de plooiRecensent: Vera Weterings

Uit de plooi. De achttiende eeuw in beweging, Joost Rosendaal

Uitgeverij Vantilt (Nijmegen 2013)
ISBN: 978 94 6004 127 3

Paperback, rijk geïllustreerd in kleur, met literatuurlijst en leeswijzer
213 pagina’s
€ 22,50

Uit de Plooi

Het boek Uit de plooi. De achttiende eeuw in beweging van Joost Rosendaal verschijnt bij de gelijknamige tentoonstelling in Museum Het Valkhof. De tentoonstelling loopt van 2 februari tot 26 mei 2013 in Museum Het Valkhof in Nijmegen. Anders dan op het eerste gezicht lijkt, is Uit de plooi geen tentoonstellingscatalogus. In het boek zijn niet alle objecten terug te vinden die in de tentoonstelling zijn te bezichtigen. Toch is het boek wel op verzoek van en in samenwerking met Barbara Kruijsen, de conservator van het museum geschreven en worden in het boek dezelfde thema’s behandeld als in de tentoonstelling.

De tentoonstelling Uit de plooi geeft een beeld van de 18de eeuw, een interessante periode uit de Nederlandse geschiedenis. Niet alleen de kleding verandert in deze tijd, maar ook in politiek en maatschappelijk opzicht ontplooien Nederlanders zich. Zo veranderen de opvattingen over de rol van vrouw en kinderen in het huisgezin en de rechten van burgers. Door de stagnerende economische groei verschuift de politieke invloed van de stad naar het platteland en ook de religieuze beleving van de mensen verandert. De voorheen stijve zelfvoldane rijkdom van de 17de eeuw maakt plaats voor een persoonlijke beleving van geloof, individuele ontwikkeling en omgang met de medemens.

Joost Rosendaal (1963) is historicus en in 1988 cum laude afgestudeerd op een onderzoek naar de patriotten in de Langstraat en het Land van Heusden en Altena. Momenteel is hij docent politieke cultuurgeschiedenis aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Zijn specialisatie betreft met name de politieke cultuurgeschiedenis tussen 1500 en 1850. Binnen dit thema zijn een aantal werken van zijn hand verschenen, waaronder Tot Nut van Nederland. Polarisatie en revolutie in een grensgebied, 1783-1787 (2012), De Nederlandse Revolutie, 1783-1799. Volk, vaderland en vrijheid (2005) en Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk, 1787-1795 (2003).

Het boek Uit de plooi geeft aan de hand van verschillende thema’s en objecten een overzicht van de achttiende-eeuwse samenleving en de ontwikkelingen op het gebied van cultuur, economie, politiek en religie. Aan de hand van 57 korte hoofdstukken neemt de auteur de lezer mee in een ontdekkingsreis door de achttiende eeuw, een eeuw die vaak wordt gezien als een relatief saaie periode.

‘In de canon der Nederlandse geschiedenis heet dit tijdvak de periode van pruiken en revoluties, maar in het collectieve geheugen lijkt de kennis over deze tijd niet verder te rijken dan een associatie met bepoederde pruiken, weelderige galajaponnen en kitscherig krullende kunst. Vooral de eerste helft van de eeuw was volgens vroegere historici een periode waarin zo weinig voorviel dat het niet zelden een grote leegte in de geschiedenisboeken opleverde.’ (p.7)

Rosendaal slaagt er in dit boek in om de lezer ervan te overtuigen dat de achttiende eeuw meer is dan dat, juist een eeuw van ontplooiing. Ook is het letterlijk de eeuw waarin de diepe plooien in de damesjaponnen en de stijve mannenpakken verdwijnen. Zie daar de titel van het boek; Nederland raakte in de 18de eeuw ‘uit de plooi’.

‘Een eeuw van contrasten, zo is de achttiende eeuw in Nederland te karakteriseren. Enerzijds was het een tijd van stilte, rust en welvaart, anderzijds een eeuw van oproeren, eindigend in een revolutie.’ (…)

‘De achttiende-eeuwse Republiek ontplooide zich. De economische groei verschoof van de steden naar het platteland, van het westen naar het oosten; een verschuiving die bijdroeg aan de eenwording. De Republiek werd breder, minder beperkt tot alleen Holland’ (p.7)

In de achttiende eeuw ontplooit namelijk de economie in het oostelijk gedeelte van ons land, ook de politiek en wetenschap blijven niet achter. Daarnaast komt het verenigingsleven en het familieleven tot ontwikkeling. Op politiek gebied ontwikkelt de individuele mens zich, waardoor er onder de burgerij een roep ontstaat naar politieke invloed. Deze roep mondt uit in de patriottenbeweging.

Het boek is opgedeeld in 57 korte inkijkjes in verschillende aspecten van de achttiende eeuw. De auteur laat de lezer de keuze het boek chronologisch of thematisch te lezen, doordat dit allebei mogelijk is. Chronologisch kan wanneer het boek van kaft tot kaft wordt gelezen en voor een thematische aanpak kan gekozen worden wanneer de lezer de leeswijzer in het boek (p. 213) raadpleegt. Hierin wordt duidelijk dat het boek is onderverdeeld in zes thema’s: objecten en biografieën, religie en moraal, wetenschap en cultuur, kunst en samenleving, economie en dagelijks leven en politiek.

Zoals te verwachten valt in een werk van Rosendaal komt ook in Uit de plooi het belang van Johan Derk van der Capellen binnen de strijd van de patriotten tot uiting. Weliswaar minder uitvoerig als in zijn eerder verschenen Tot nut van Nederland, maar zeker duidelijk aanwezig. Al met al biedt Uit de plooi een goede introductie en een mooi overzicht in de brede geschiedenis van de achttiende eeuw. In het boek komen alle veelzijdige aspecten en ontwikkelingen van de samenleving in deze periode aan bod. Van de verzamelmanie van Nicolaas Witsen (p. 55) tot de ontwikkeling van het huiselijk domein van de vrouwen (p. 93) en van de verdedigingswerken van militair strateeg Menno van Coehoorn (p. 29) tot de muzikale werken van Josina van Boetzelaer (p.125).

Voor wie een introductie en kortstondig overzicht zoekt van de achttiende eeuw is dit boek zeker een aanrader. Wie een diepgaand historisch onderzoek over het ontstaan van de patriottenbeweging en andere ontwikkelingen in deze periode hoopt te vinden, grijpt met dit boek mis. Het boek is prachtig en rijkelijk geïllustreerd en leest door de opbouw in korte hoofdstukken lekker weg.

Vera Weterings

De tentoonstelling Uit de plooi. De 18de eeuw in beweging is nog tot 26 mei in Museum Het Valkhof in Nijmegen te zien.