In de zeventiende en achttiende eeuw bouwden vele rijke Amsterdammers een buitenplaats in de Vechtstreek, in het Gooi of aan het Gein. Ze hadden hun fortuin verdiend in de handel op Oost-Indië, de West of in de moedernegotie op de Oostzee. Het ‘buiten’ vormde een waar toevluchtsoord waar de gegoede burger in de zomertijd het jachtige leven in de drukke en stinkende stad ontvluchtte om tot rust te komen op het idyllische platteland.

Amsterdam werd met de uitleg van de nieuwe woonwijken aan het begin van de zeventiende eeuw met sprongen vergroot, wat geen overbodige luxe was voor de snelgroeiende metropool in opkomst. De nieuwe rijken van de stad die hun fortuin in de handel hadden verdiend lieten statige herenhuizen optrekken aan de nieuw aangelegde grachten, waarvan de Herengracht het hoogst in aanzien zou komen te staan. Op de Herengracht zelf vormde de zogenaamde Gouden Bocht de verzamelplaats van de allerrijksten van de Republiek, vanwege de onbetaalbare stadspaleizen die daar zij aan zij verrezen. Deze grachtenpanden zouden met de buitenplaatsen op het platteland een volwaardige evenknie krijgen.

Veel van de in de zeventiende en achttiende eeuw aangelegde buitenplaatsen werden langs de Vecht, het Gooi, de Angstel en het Gein gebouwd. Dit gebied werd dan ook wel aangeduid als Amsterdams Arcadië. De buitenplaatsen fungeerden als woonadres voor de warme zomermaanden en golden als statussymbool, toch werden ze aanvankelijk niet allemaal oorspronkelijk met dat doel gebouwd. Sommige buitens ontstonden uit verbouwde boerenbedrijven en andere uit voormalige kastelen.

Wat opvalt is dat verschillende religieuze groepen uit de koopliedengemeenschap van Amsterdam samenklitten wat de ligging van hun buitenplaatsen betreft. Zo waren de joden bovenmatig vertegenwoordigd in en rond Maarssen en clusterden de doopsgezinden samen in hun ‘mennistenhemels’ aan het Gein en aan de Vecht tussen Breukelen en Loenen. Uiteraard is er nog veel meer te vertellen over deze buitenverblijven uit de tijd van de Republiek, daarom zal binnenkort op deze website een recensie verschijnen van de onlangs verschenen publicatie Gouden Bochten. Amsterdam & de Vechtstreek van Juliette Jonker-Duynstee & Steven de Clerq.

Wouter van Dijk

Momenteel is op de website van het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen een webexpositie te zien over buitenplaatsen in de Gooi- en Vechtstreek.

Meer informatie over de buitenplaatsen in Amsterdams Arcadië is te vinden in het op initiatief van Stichting het Vechtsnoer uitgegeven boekje Gouden Bochten. Amsterdam & de Vechtstreek van Juliette Jonker-Duynstee & Steven de Clerq.

Lees ook de recensie van De Amsterdamse Buitenplaatsen, René W. Chr. Dessing