Archiving People, Eric Ketelaar

Recensent: Wouter van Dijk

Archiving People. A Social History of Dutch Archives, Eric Ketelaar

Stichting Archiefpublicaties, ‘s-Gravenhage 2020
ISBN 9789071251481

E-book
302 pagina's
Gratis te downloaden via https://archivistics.home.blog/archiving-people/

Archiveringsgeschiedenis

Gelauwerd archiefwetenschapper Eric Ketelaar heeft de archiefwereld een groot plezier gedaan met de publicatie van zijn monografie Archiving People. Niet in het minst omdat het door de auteur en uitgever S@P gratis beschikbaar is gesteld voor geïnteresseerden. Het boek beschrijft in samenhang pakweg 500 jaar geschiedenis van archivering op het grondgebied van wat nu Nederland is. Van archivering in kloosters en laatmiddeleeuwse steden tot de huidige uitdagingen van duurzame digitale archivering. Enkele uitstapjes voeren nog verder terug, zoals naar het oudste Nederlandse archiefstuk daterend uit het jaar 29. Het betreft de restanten van een wastablet waarop een geldlening tussen twee Romeinen is vastgelegd. In het voorbijgaan sneuvelt daarbij de status van oudste Nederlandse archiefstuk voor de tiende-eeuwse schenkingsoorkonde van keizer Otto I die in het RHC Limburg wordt bewaard. Ironisch gevolg is dat ons oudste archiefstuk niet door een archiefinstelling wordt bewaard, maar in een archeologisch depot.

In dertien thematische hoofdstukken onderzoekt emeritus Hoogleraar Ketelaar de eigenheid van de Nederlandse archiveringsgeschiedenis. Een terugkerende vraag is daarbij die naar de archivalisering van archieven in Nederland. Welke gedachten lagen ten grondslag aan het besluit bepaalde archiefstukken te creëren, en daarmee ook te besluiten andere níet op te maken? De auteur heeft daarbij oog voor archiefvormers die een grote rol in onze geschiedenis gespeeld hebben, zoals de VOC, en voor archieven die ontstaan zijn uit een uniek Nederlandse context zoals in het geval van waterschapsarchieven, bij ontgrondingen en in geval van droogleggingen. Door verder te kijken dan het archief louter als bron van historische informatie maar het tot onderwerp van zijn onderzoek te maken draagt de schrijver een steentje bij aan de onderzoeksbenadering die bekend is komen te staan als de ‘archival turn’. Niet de inhoud van de archieven wordt als uitgangspunt van onderzoek genomen maar het archief zelf. Zo is de maatschappelijke context waarin de archieven ontstaan zijn te onderzoeken om meer te weten te komen over de rol die archieven spelen in menselijke interactie, en de invloed die het maken en gebruiken van archieven heeft op structuren in de samenleving. Het is voor onze professie noodzakelijk ons bezig te houden met het schrijven van archiveringsgeschiedenis schrijft Ketelaar, en dit niet aan de historici over te laten. Hij haalt daarbij archiefwetenschapper Barbara Craig aan die in 1992 al stelde dat de bestudering van archiefgeschiedenis voor de professie van groot belang is vanwege de hulp die dat biedt in het begrijpen van de context waarin archiefstukken ontstaan. Een begrip dat noodzakelijk is voor het kunnen duiden van de rol, herkomst en bestaan van de stukken die wij als archivarissen beheren.

Synthese

Het boek leest vanwege de rijkheid aan onderwerpen als een overzichtswerk van een carrière lang onderzoek naar en in archieven. Deze indruk wordt versterkt door het door de auteur veelvuldig aanhalen van eerder eigen onderzoek naar deelonderwerpen die hij in het boek behandelt. Ketelaar heeft met Archiving People een monografie afgeleverd die een leemte in de Nederlandse archiefgeschiedenis vult. Niet eerder werd de geschiedenis van de archivering in Nederland in een overzichtswerk als dit beschreven. De vele vormen van archivering worden in afzonderlijke hoofdstukken onder de loep genomen. De titel van het boek is tweeledig en op te vatten als verwijzend naar archiverende mensen maar ook naar mensen die gearchiveerd worden. Deze dualiteit benoemt Ketelaar in zijn inleiding; door te archiveren worden wijzelf ook gearchiveerd, en daarmee onderdeel van het archief. Hij wijdt hoofdstukken aan archiverende kerken, staten en steden. Daarnaast komen de geschiedenis van archivering in het bedrijfsleven, in de rechtspraak en met betrekking tot financiële administratie aan bod. Archivering in voormalig Nederlands-Indië, technologische ontwikkelingen in de geschiedenis van het archiveren en de ontwikkeling van de archivaris als professional hebben eveneens afzonderlijke hoofdstukken toebedeeld gekregen. De thematische opbouw van het boek maakt het ook uitermate geschikt als naslagwerk op de verschillende deelonderwerpen. Ketelaar besluit de publicatie met een concluderend hoofdstuk over het eigene aan de Nederlandse archieven en een oproep tot meer internationaal vergelijkend onderzoek naar manieren van archivering in verschillende landen. Zijn publicatie zal daarbij naar verwachting van groot nut blijken te zijn.

Digitale (on)mogelijkheden

Het publiceren van Archiving People als e-boek brengt digitale mogelijkheden met zich mee, waarvan dan ook gebruik is gemaakt door het veelvuldig invoegen van hyperlinks naar meer informatie over de zaken die in de tekst besproken worden. De toegevoegde waarde van dit doorverwijzen lijkt wat beperkt. Er wordt weinig naar bijvoorbeeld onderzoeksdata verwezen waarop aannames gebaseerd zijn, de links bieden voornamelijk achtergrondinformatie over afbeeldingen, zaken, organisaties of personen die in de tekst genoemd worden. Vaak verwijzen de links naar webpagina’s in het Nederlands waarmee het feit dat het boek in het Engels is verschenen een beetje teniet gedaan wordt. Niet gek natuurlijk, aangezien het boek handelt over de Nederlandse situatie. Internationale lezers hebben op deze manier echter betrekkelijk weinig aan de verdieping die de links kunnen bieden. Daarnaast blijken helaas verschillende links een jaar na publicatie al niet meer te werken. Het gebruik van hyperlinks in een e-boek is een leuk extraatje, maar het is de vraag in hoeverre het in een monografie als deze veel toevoegt aan de inhoud van de publicatie. Dat heeft dit boek gelukkig ook niet nodig. De waarde van Archiving People ligt in het in samenhang weergeven van het onderzoek door de auteur naar de vele aspecten van archivering in de Nederlandse geschiedenis. De hyperlinks leiden soms af van dit verhaal. Al is het natuurlijk leuk om via directe links met een druk op de knop de archiefdocumenten of andere afbeeldingen te kunnen bekijken, een inhoudelijke toevoeging op de tekst vormen ze niet vaak.  

Onderwijs

De waarde van dit overzichtswerk voor het archiefonderwijs kan moeilijk overschat worden. Temeer doordat in het huidige archiefonderwijs nauwelijks plaats is voor de geschiedenis van archivering, anders dan waar het de rol die de Handleiding heeft gespeeld betreft. Door de overzichtelijke en thematische opbouw is het boek uitermate geschikt om te dienen als introductie op de wijze waarop archivering in onderdelen van onze maatschappij een rol speelde, en dat nog doet. Het boek is logischerwijs in het Engels verschenen vanwege de toegang die internationale archiefwetenschappers daarmee tot het werk krijgen. Voor het niet-academische deel van onze beroepsgroep zou het mooi zijn als nog eens een Nederlandse versie van het boek uitgegeven zou worden. Dat zou ongetwijfeld bijdragen aan een nog grotere verspreiding van dit belangwekkende boek onder archiefminnend Nederland.

Wouter van Dijk