De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen, Gijs van der Ham

De Bezige Bij, Amsterdam 2013
ISBN 978 90 2347 827 0

Gebonden, kleurenillustraties en literatuurverwijzingen
512 pagina’s
€ 49,90

 De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen

In navolging van het werk dat werd uitgegeven door het British Museum: A History of the World in 100 objects van Neil MacGregor, brengt het Rijksmuseum in samenwerking met uitgeverij De Bezige Bij een vergelijkbare publicatie. Ditmaal niet over de wereldgeschiedenis, maar de Nederlandse historie: De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen van historicus Gijs van der Ham. Hoewel het boek een minder dikke pil is dan de publicatie van het British Museum – die telde meer dan 700 pagina’s – is het boek van het Rijksmuseum ook een kloek boek met meer dan 500 pagina’s. Het is dan ook geen werk dat even mee de tas in gaat voor in de trein. Ondanks het formaat is het boek wel erg prettig te lezen en zou het prima geschikt zijn om onderweg te lezen. Dit doordat het boek in honderd korte hoofdstukken is verdeeld die elk een voorwerp en daarmee een passage uit de Nederlandse geschiedenis belichten.

Het werk is van de hand van Gijs van der Ham. Hij studeerde geschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen en Universiteit van Amsterdam en promoveerde in 1990 op ‘Zeeland 1940-1945’. Dit onderzoek werd in 1991 bekroond met de Dr. L. De Jongprijs. Tussen 1980 en 1985 was hij verbonden aan het Rijksmuseum, waarna hij van 1990 tot en met 2001 als stafwerker van het Prins Bernhard Cultuurfonds werkte. Sinds 2001 is hij weer terug bij het Rijksmuseum. Vanaf 2010 werkt hij hier als senior conservator bij de afdeling Geschiedenis. Eerder verschenen van hem onder meer Geschiedenis van Nederland (2009), 200 jaar Rijksmuseum. Geschiedenis van een nationaal symbool(2000) en Wilhelmina in Londen; documenten van een regering in ballingschap (1981).

De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen gebruikt objecten uit de collectie van het Rijksmuseum als beginpunt voor passages uit de Nederlandse geschiedenis. De voorwerpen die in het boek aan bod komen zijn zeer gevarieerd: van gebruiksvoorwerpen tot kledingstukken en van wapens tot schilderijen.  Uiteraard is het voor Van der Ham moeilijk geweest om uit zo’n rijke collectie een selectie te maken. Hoe deze tot stand is gekomen, wordt in het boek helaas niet toegelicht. Toch is Van der Ham er naar mijn mening in geslaagd om een interessante selectie te maken met soms verrassende keuzes die zich goed lenen voor een geschiedenisles.

Het boek is ingedeeld in een honderdtal hoofdstukken die elk één voorwerp uitlichten. De voorwerpen vertellen min of meer chronologisch de geschiedenis van Nederland. Het boek is naast de hoofdstuk indeling ook onderverdeeld in veertien delen met overkoepelende thema’s zoals de Republiek, Nederland overzee, de Verlichting en de bezetting. Deze overkoepelende thema’s nemen de lezer mee op een chronologische reis door de Nederlandse geschiedenis.

Het eerste voorwerp is één van de oudste Nederlandse voorwerpen uit de collectie van het Rijksmuseum: het timpaan van Egmond uit circa 1100. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de kerstening van Nederland. op het timpaan is namelijk te zien hoe de graaf en gravin van Holland de paus eer bewijzen (p.17-22). Andere hoofdstukken zijn gewijd aan onder meer het zwaard van Johan van Oldenbarnevelt (p.111-15), De Staalmeesters van Rembrandt (p.179-182), een lint van de representant (parlementslid) Jan Couperus (p.312-316) en een model van een stoomketel (p.401-405). Het boek eindigt met een tegeltableau uit 2007 van Arno Coenen (p.519-523), in dit laatste hoofdstuk maakt de auteur ook een mooi bruggetje naar het einde van het boek en de geschiedenisvlucht:

Arno Coenen laat met zijn kunstwerk zien dat dit onderwerp [lees: de multiculturele samenleving] de Nederlandse samenleving in het begin van de eenentwintigste eeuw in de kern raakte. Het werk provoceert, vergroot, zet tot denk aan, verbeeldt de onzekerheden en vraagstukken van de eigen tijd en geeft met de getoonde tegenstellingen ook aan dat er geen eenvoudig antwoord is. De toekomst laat zich niet voorspellen en een nationale identiteit laat zich niet snel veranderen, al is het maar omdat het verleden altijd meespeelt (p. 523).

In de museumwereld is het niets nieuws: de kracht van het voorwerp. Nu verwerkt het Rijksmuseum dit ook in boekvorm. Aan de hand van voorwerpen neemt Van der Ham de lezer bij de hand. De lezer wordt in vogelvlucht meegenomen door de geschiedenis van Nederland.  Achter elk voorwerp gaat een nieuwe bladzijde historie van ons kikkerlandje schuil. Apart vormen de hoofdstukken een interessant verhaal, samen geven ze een vrij compleet beeld van de Nederlandse geschiedenis. Helaas missen alleen de prehistorie, Romeinse tijd en de vroege middeleeuwen in het verhaal. Hoogstwaarschijnlijk omdat het Rijksmuseum geen voorwerpen uit deze periode in de collectie heeft. Ondanks deze beperking is het toch een erg mooi werk over de Nederlandse geschiedenis.

De succesformule van ‘100 voorwerpen’ heeft zijn vruchten afgeworpen. Zo is in navolging op De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen. In Rijksmuseum Volkenkunde bij de tentoonstelling Verlangen naar Mekka de publicatie De hadj in 100 voorwerpen verschenen. Ook is zojuist in de Kunsthal de tentoonstelling De Tweede Wereldoorlog in 100 voorwerpen geopend.

Het werk nodigt uit tot een museumbezoek om de voorwerpen in het echt te bekijken en is hierdoor geenszins een alternatief. Bovendien kijk je als lezer anders naar de voorwerpen wanneer je de context die er bij hoort kent. Zo is De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen een absolute aanrader voor de kunst- en geschiedenisliefhebber. Het werk is helder geschreven, brengt de geschiedenis van Nederland op een nieuwe manier en is mooi vormgegeven met van elk voorwerp minstens één afbeelding. Hoewel het boek de lezer meeneemt door de historie van Nederland, blijft het boek oppervlakkig. Dit kan uiteraard ook niet anders, aangezien de beschrijving van elk voorwerp slechts enkele bladzijden van het boek in beslag neemt.

Al met al is het een bijzonder mooi overzichtswerk over de Nederlandse geschiedenis. Van der Ham schrijft aangenaam en vertelt bij elk voorwerp een boeiend verhaal.  Zo kanDe geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen net als het vernieuwde Rijksmuseum vol lof ontvangen worden.

Vera Weterings

Tijdens de Nacht van de Geschiedenis in het Rijksmuseum op zaterdag 5 oktober 2013 organiseerde Acta Historica Willem van Oranje: het moordspel. Winnaars van deze game ontvingen een exemplaar van De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen van Gijs van der Ham.