Vandaag is het exact vijfhonderd jaar geleden dat in Den Haag het eerste boek werd gedrukt door drukker Hugo Janszoon van Woerden. Die wandelinghe der bloemen had op 4 september 1518 de eer om als eerste in de hofstad gedrukt te worden. Van het boek is slechts één exemplaar bewaard gebleven. Deze memorabele gebeurtenis was aanleiding voor Huis van het boek | Museum Meermanno voor een tentoonstelling over vijfhonderd jaar boeken in dertig verhalen. Samen met het Haags Gemeentearchief heeft het museum op twee plekken in de hofstad een expositie neergezet waarbij druk in de hofstad centraal staat.
In Huis van het boek is de hoofdtentoonstelling Druk in Den Haag. 500 jaar boeken in 30 verhalen te zien. Hierin staan dertig verhalen centraal over de belangrijke rol die boeken hebben gehad in de hofstad Den Haag van 1518 tot nu. De tentoonstelling start met handschriften uit Haagse kloosters en het Visboek van Adriaen Coenen uit 1579. In de achttiende eeuw behoorde het Visboek tot de collectie van landsadvocaat Jacob Visser (1724-1804). In 1809 kwam het in de collectie van de Koninklijke Bibliotheek, op de website is het tegenwoordig ook digitaal door te bladeren.. In het Visboek wordt de lezer meegenomen in de fascinatie die Coenen had met vissen. Zoals tegenwoordig de stranding van een potvis het journaal haalt, zo is eenzelfde gebeurtenis ruim vier eeuwen geleden ook groot nieuws. Coenen tekent diverse keren pamfletten en gravures van een aangespoelde walvis. In het Visboek valt de veelheid van de door Coenen afgebeelde en beschreven vissen op. Zijn liefde voor de zee en zijn grote kennis van al wat in, op of bij de zee leeft, zijn fenomenaal. Hoewel hij amateur (liefhebber) was, heeft Coenen wetenschappelijke precisie en compleetheid nagestreefd waardoor zijn boek een belangrijke bron voor de wetenschap is geworden. Coenens visboek is uniek. Van geen andere zestiende-eeuwer is een dergelijke getekende encyclopedie bewaard gebleven. In een gedicht op een titelblad legt hij zijn bedoeling uit:
Die dit visboek zullen zien of lezen
Zij zullen ’t somige berispen en zeggen, behoort al anders te wezen.
Ik heb ’t geschreven en gemaakt naar mijn simpel verstand
Meest van onze vissen die wij hebben in Holland
Die onze vissers dagelijks vangende zijn
En gegeten worden tot alle termijn
En mede van oneetbare vissen voort
Ook van andere vreemdelandse vissen so ik hebbe gehoord
Die ’t leest of beziet mag ’t zeggen een ander voort
Dat hij hier ziet ende hoort.
In de tentoonstelling wordt je als bezoeker aan de hand van archiefstukken, boeken, gravures, foto’s en gefilmde interviews meegenomen door vijf eeuwen boekenstad Den Haag. Het is een verhaal over drukkers, uitgevers, verzamelaars, boekverkopers en ontwerpers. Zo zijn op gravures van de Ridderzaal te zien hoe er aan het eind van de late zestiende eeuw boekenkramen stonden. Daarnaast is in het museum de pers van meesterdrukker Jean François van Royen te bewonderen. Hij woonde en werkte aan de Van Boetzelaerlaan in Den Haag en was de oprichter van de eerste Nederlandse private press.
Ook is er aandacht voor Hendrik Scheurleer die in 1750 de eerste particuliere leesbibliotheek in Nederland opende en het in 1894 door welgestelde dames opgerichte Damesleesmuseum. Verder vertellen foto’s en archiefstukken het verhaal van de verdwenen boekhandels aan het Noordeinde zoals de gentleman-uitgever en boekhandelaar L.J.C. Boucher. Bekende en minder bekende verhalen komen voor het voetlicht. Zo krijgt de bezoeker verrassende wetenswaardigheden voorgeschoteld. Wie wist bijvoorbeeld dat de Haagse openbare bibliotheek oorspronkelijke een privé-initiatief was van de krant Het Vaderland? Ik niet in ieder geval!
Vera Weterings
De tentoonstelling Druk in Den Haag. 500 jaar boeken in 30 verhalen is nog tot en met 23 september te bezoeken in Huis van het boek | Museum Meermanno in Den Haag. Een satelliettentoonstelling is te vinden in het Atrium van het Haags stadhuis.