Het Valkhof. 2000 jaar geschiedenis, redactie Hettie Peterse, Dolly Verhoeven e.a.
Uitgeverij Vantilt, Nijmegen 2014
ISBN 978 946 0041853
Gebonden, illustraties in kleur en zwart-wit, notenapparaat, literatuur, Engelse samenvatting en register
256 pagina’s
€ 27,50
Het Valkhof
In Het Valkhof. 2000 jaar geschiedenis komt de rijke geschiedenis van het Valkhof in zowel woord als beeld aan bod. Voor het boek hebben historici, kunsthistorici en archeologen de handen ineengeslagen en hebben zodoende de vele aspecten van het Valkhof in kaart gebracht. Naast de tekst brengen de vele illustraties van schilderijen, kaarten, prenten, tekeningen en foto’s het Valkhof tot leven. Aan het samenstellen van het boek werkten onder andere conservator Archeologie Louis Swinkels van Museum Het Valkhof, docente kunstgeschiedenis Elizabeth den Hartog van de Universiteit Leiden en de Nijmeegse stadsarcheoloog Jan Thijssen mee. Het werk stond onder redactie van velen, waaronder kunsthistorica Hettie Peterse en historica Dolly Verhoeven. Peterse schreef eerder mee aan Karel de Grote in Nijmegen en van de hand van Verhoeven verschenen eerder Met open vensters. Nijmeegse geschiedenis tussen wetenschap en publiek en De canon van Nijmegen.
In Het Valkhof. 2000 jaar geschiedenis maak je als lezer een reis door de tijd die je meeneemt naar Romeins Nijmegen, de palts in de Middeleeuwen, de burcht van Nijmegen onder gezag van de Gelderse landsheerlijkheid tot aan de herbouwplannen heden ten dage. Ook wordt uitgebreid ingegaan op het verval van de Valkhofburcht in de periode van 1543 tot 1797. Daarnaast wordt onderzocht wie de burcht zou hebben gebouwd en wordt ingegaan op de herinneringscultuur over het Valkhof en de herbouwplannen ervan.
Het Valkhof, de heuvel in de bocht van de Waal, kent een lange geschiedenis. Ten tijde van de late bronstijd was het gebied al bewoond. Aan het begin van onze jaartelling vestigden de Romeinen zich in het gebied. De Romeins-Bataafse burgernederzetting werd Oppidum Batavorum genoemd. Behalve op de Valkhofheuvel vestigden de Romeinen zich op het Kops Plateau, de Hunerberg en de Hundisberg in Nijmegen. Het Romeinse leger benutte de strategische gelegen heuvelrug al snel. Hoewel op de verschillende plekken in Nijmegen veel Romeinse resten zijn teruggevonden, is dit bij het Valkhof helaas niet het geval. Doordat er onvoldoende mogelijkheid was tot archeologisch onderzoek en door latere bouwactiviteiten zijn er weinig opgravingsresten gevonden die een goede indruk geven van de bebouwing op het Valkhofplateau.
In latere eeuwen werd het Valkhof door de Frankische heersers als strategische plek dankbaar in gebruik genomen. Ook bouwden ze er vermoedelijk een kerk. Onder Karel de Grote verrees op het Valkhof een palts rond 777. Tijdens zijn regeerperiode (768-814) bezocht Karel de Grote Nijmegen vier keer, zijn opvolger Lodewijk de Vrome bezocht Nijmegen zelfs negen keer. In de hierop volgende periode werd de palts door opeenvolgende keizers, graven, hertogen en stadhouders menigmaal verbouwd, uitgebreid, verwaarloosd en gerestaureerd. In 1796 en 1797 werd de Nijmeegse Valkhof ondanks alle protesten van de Nijmegenaren gesloopt. De Sint-Nicolaaskapel en de Sint-Maartenskapel of Barbarossaruïne mochten als enige – vanwege hun oudheidkundige waarde – in tact blijven. Het definitieve contract met een slopersconsortium sloten de Staten van Gelre op 21 februari 1796. Het braakliggende terrein ging verder als park.
Over de herkomst van het Valkhof en de bouw is door de eeuwen heen veel gespeculeerd. Zo verscheen in 1465 een theorie van Willem van Berchen die de oprichting van de Sint-Maartenskapel toeschrijft aan Julius Caesar. Enkele decennia later, beschreef Gerard Geldenhouwer dat de oorsprong zelfs voor Caesar bij de Bataven gezocht moest worden. Vanaf 1600 worden de geschiedenissen van Van Berchen en Geldenhouwer terzijde geschoven als mythen en maken ze plaats voor nieuwe theorieën die zich baseren op archeologische vondsten.
Als rode draad door het boek loopt de wisselende betekenis van de Valkhofburcht. Enerzijds als oeroude Romeinse of Bataafse burcht, anderzijds als keizerlijke verblijfplaats van Karel de Grote en Frederik Barbarossa. Als lieu de mémoire blijft het Valkhof door de eeuwen heen steeds erg levendig aanwezig. Dit blijkt uit de verschillende plannen en discussies over de reconstructie van ofwel de gehele burcht of delen hiervan. De eerste herbouwpoging was in 1936 bij de aanleg van de Waalbrug. Er werd toen voorgesteld om een gedeelte van de burcht – de Reuzentoren en de noord-zuidvleugel met de Rijkszaal – te herbouwen. Helaas werden deze plannen te elfder ure afgeblazen. Brandgevaar en beschadiging van de bestaande bouwwerken en fundamenten werden aangedragen als argumenten. Hierna volgde nog een reeks aan reconstructievoorstellen en herbouwpogingen. Tegenwoordig zijn de opvattingen over reconstructie-ethiek en historiserend bouwen aan het veranderen, waardoor de toekomst voor het Valkhof er rooskleurig uitziet.
Het Valkhof. 2000 jaar geschiedenis vertelt niet alleen de rijke geschiedenis van de heuvel, waarbij aandacht is voor het bouwhistorisch verleden, de wisselende machthebbers in het gebied en het archeologisch onderzoek. Het boek biedt ook een prachtig beeldverslag van het Valkhof door de eeuwen heen. Twee beeldkaternen tonen hoe de Valkhofburcht en het Valkhofpark in schilderijen en prenten in de loop van de geschiedenis is afgebeeld. Dit maakt het boek een mooi overzichtswerk van de geschiedenis van deze bijzondere plek in Nijmegen, die niet alleen een rol speelde in de regionale historie maar ook in die van Nederland.
Vera Weterings
Pingback:
024Geschiedenis met recensie Het Valkhof |