Recensent: Vera Weterings
Het vierde beest. God, de strijd om de wereldmacht en het einde van de oudheid, Tom Holland
(vertaald door Boukje Verheij, oorspronkelijke titel In the shadow of the sword. The battle for global empire and the end of the ancient world)
Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam, 2012
ISBN: 9789025369088
Gebonden, met tijdtafel, kaarten, notenapparaat, personenregister, woordenlijst en bibliografie
507 pagina’s
€ 29,95
Het vierde beest
In Het vierde beest vertelt Tom Holland het verhaal van de oorsprong en de ontwikkeling van de veranderende denkpatronen van de mens aan het einde van de Romeinse tijd en het begin van de Middeleeuwen. Tom Holland is een jonge historicus die zich vooral bezig houdt met de periode van de Oudheid en de Middeleeuwen. Het verhaal van Het vierde beest gaat over een transformatie met onvoorstelbare gevolgen. Net zoals zijn andere boeken, Rubicon en Perzisch vuur, schrijft Tom Holland een goed leesbaar verhaal over de Oudheid.
Holland krijgt het in Het vierde beest voor elkaar om een moeilijk onderwerp, de ontwikkeling van ideeën, filosofieën en religies, op een begrijpelijke manier te verwoorden. Zo beschrijft hij de ontwikkeling van het jodendom, het christendom en de islam. Hierbij besteedt hij aandacht aan de overeenkomsten tussen de geloven en de relatie die het geloof in het verleden had met betrekking tot de politieke macht. Zowel leken als specialisten zullen deze samenvatting van de ontwikkeling van ideeën, filosofieën en religies goed kunnen begrijpen.
Het vierde beest begint met een inleiding van ruim 60 pagina’s, een passage die naar mijn mening eigenlijk geen inleiding meer mag heten. Toch is het begrijpelijk dat Holland kiest voor zo omvangrijke inleiding:
‘Een dergelijk project mag vanzelfsprekend niet lichtvaardig worden ondernomen. En gezien de complexiteit en ambiguïteit van de bronnen kan het verhaal dat het thema van dit boek vormt niet worden verteld zonder een voorafgaande uitleg van hoe en waarom het op deze manier wordt verteld. Daarom begin ik, in plaats van met een verhaal, met iets heel anders: de totstandkoming van een verhaal.’ (p. 20)
In zijn inleiding legt Holland aan de lezer uit dat er nauwelijks bronnen zijn uit de tijd van de profeet Mohammed (570-632), het ontstaan van de Koran en de eerste anderhalve eeuw geschiedenis van de islam. Ook wijst hij erop dat veel hadiths (te boek gestelde uitspraken van Mohammed of een van zijn metgezellen) vals zijn. Holland vraagt zich zelfs af of de Koran wel dateert uit de tijd van de Profeet en of hij wel echt in Mekka woonde. Tot slot wijst hij op het gebrek aan onderzoek dat er is gedaan naar de ontstaansgeschiedenis van de islam in vergelijking met die van het christendom.
Het boek is onderverdeeld in twee delen. Het eerste deel gaat vooral over de rivaliteit tussen de twee supermachten in de late Oudheid: het Christelijke Oost-Romeinse Rijk en het zoroastriaanse Perzische Sassaniedenrijk. Het tweede deel gaat met name over het ontstaan van de islam. In het eerste deel komt naast de strijd tussen de twee grootmachten ook de veranderende status van joden, christenen en zoroastrianen duidelijk naar voren. Aan het einde van het eerste deel en het begin van het tweede deel legt Holland zijn titel uit: Het vierde beest.
‘Dat vierde dier duidt op een vierde koninkrijk dat op aarde zal komen, anders dan alle andere koninkrijken, en dat de hele aarde zal verslinden, vertrappen en vermorzelen’. Dat was de droom van Daniël geweest.’ (p. 266)
‘Een vierde dier, angstaanjagend, afschrikwekkend en geweldig sterk, met grote ijzeren tanden. Het vrat en vermaalde alles, en wat overbleef vertrapte het met zijn poten.’ (p. 276)
Zo is het vierde beest een verwijzing uit het Oude Testament, uit het boek van Daniël (7.23). Het vierde beest staat gelijk aan het vierde koninkrijk, dat volgens de voorspelling de hele aarde zal verslinden. Het vierde beest stelt het Islamitische wereldrijk voor, de andere drie wereldrijken zijn het Babylonische, Perzische en Romeinse.
Naast de beschrijving van de ontwikkeling van de geloven geeft Holland ook informatie over de oorsprong van de religies. Zo legt hij uit dat het bij de islam en diens koran vrij lastig is te onderzoeken wat juist is en wat niet. Dit komt met name doordat slechts weinig ‘echte’ namen in het boek naar voren komen en de onderzoekers door de jaren heen vaak erg bekritiseerd werden, waardoor velen zich überhaupt niet aan het onderwerp waagden. Erg prettig is dat Holland ruimte in zijn boek ruimte overlaat voor discussie en overdenkingen. Zo brengt hij zijn stellingen niet als absolute waarheden, maar geeft hij de lezer iets mee om over na te denken.
Hoewel het boek een zeer complex onderwerp beslaat en gegrond is op een zeer groot aantal bronnen, doet dit geen afbreuk aan de leesbaarheid van het verhaal. Integendeel, het boek is zeer prettig te lezen en het notenapparaat en extra informatie zijn op een overzichtelijke wijze achter in het boek te raadplegen.
Concluderend kan gesteld worden dat Het vierde beest een erg prettig leesbaar en begrijpelijk boek is over de opkomst van de Islam en de veranderende status van andere religies in de periode van de late Oudheid tot het begin van de Middeleeuwen. Holland schetst een begrijpelijk overzicht van een zeer complex onderwerp.
Vera Weterings
Pingback:
Overzicht werken over de Oudheid |
Pingback:
Leesvoer voor de Romeinenweek |