Hitler. Opkomst en ondergang van een Duits politicus, Willem Melching

Recensent: Laurens BluekensHitlerCover
Hitler. Opkomst en ondergang van een Duits politicus, Willem Melching

Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam 2013
ISBN: 9 789 035 138 001

Paperback met kaart, zwart-wit foto’s, noten, literatuurlijst, chronologie en register
312 pagina’s
€ 19,95

Hitler

De ondertitel van dit boek van de Amsterdamse historicus Willem Melching maakt duidelijk: de auteur beoogt met Hitler. Opkomst en ondergang van een Duits politicus een overzicht te geven van de politieke loopbaan van Adolf Hitler. “Anders dan veel andere biografen heb ik mij niet tot psychologische bespiegelingen laten verleiden” (p. 9), stelt Melching in de inleiding.

Wat volgt is een nuchter, beknopt en helder geschreven relaas waarin Melching de belangrijkste vragen rondom de politicus Hitler beantwoordt, waaronder waar Hitler zijn ideeën vandaan haalde, hoe hij aan de macht kwam, waarom hij Duitsland een oorlog in joeg die niet gewonnen kon worden, en waarom en hoe hij tot de uitroeiing van het Europese jodendom kwam. Door standpunten van verschillende onderzoekers te bespreken en te beoordelen schept Melching voornamelijk orde in de chaos omtrent deze kwesties en rekent hij af met verschillende veelgehoorde mythes over Hitler en de oorlog. Zo zijn er volgens Melching geen duidelijk aanwijsbare psychologische oorzaken voor de daden van Hitler, beweert hij dat niet de slag bij Stalingrad maar de slag bij Koersk het militaire keerpunt van de oorlog was, en verklaart hij een deel van de afschuwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog door te beweren dat er – in de lijn van de Amerikaanse historicus Christopher Browning – in iedereen een potentiële kampbeul schuilt. En over de Holocaust en de Wannseeconferentie van januari 1942 : “Kortom, van enig besluit, zowel in juridische als in praktische zin, was op de Wannseeconferentie geen sprake. De essentie van de Holocaust is juist dat dergelijke concrete en formele besluiten ontbreken. De besluitvorming en implementatie van de maatregelen was een chaotisch en onoverzichtelijk proces dat zich tussen juli en december 1941 had afgespeeld.” (p. 216) Volgens  Melching is er dus geen schriftelijke bevel bekend waarin Hitler ondergeschikten als Heinrich Himmler en Reinhard Heydrich expliciet de opdracht geeft tot vernietiging van het Europese jodendom, maar kwam Hitler in de periode tussen half september en half oktober 1941 tot de beslissing tot grootschalige genocide op alle Europese joden.

Melching demystificeert en brengt niet alleen veel zaken tot de essentie, hij heeft op sommige momenten ook een verfrissende benadering van de thematiek. Zo gebruikt hij op een zeker moment het aantal uitleningen van Mein Kampf in de Duitse bibliotheken als barometer voor de populariteit van Hitler. De passages over de industriële capaciteit en de technische kwaliteiten van de Duitse landmacht, luchtmacht en marine als verklaring voor het verlies van de oorlog zijn interessant en goed geschreven. Met behulp van dagboekaantekeningen van Joseph Goebbels werpt de auteur bovendien nieuw licht op sommige discussies, zoals op de vraag of Hitler begin jaren 1940 positief of negatief gestemd was over de uitkomst van de oorlog. De combinatie van stukken uit de zojuist genoemde dagboeken – waarvan Melching vindt dat andere historici er te weinig oog voor hebben gehad – en uit Mein Kampf met daarnaast de synthese van bestaande onderzoeken over Hitler en de oorlog, zorgen ervoor dat Hitler. Opkomst en ondergang van een Duits politicus zeer leesbaar is.

Melching doet zijn uitspraken niet in het luchtledige. Veel van de vragen die hij tracht te beantwoorden zijn al jarenlang onderwerp van felle discussie en daarom verwijst hij regelmatig naar andere onderzoekers, maar bij sommige vraagstukken doet de auteur dat niet. Daardoor komen sommige standpunten wat te kort door de bocht over. Dat is waarschijnlijk debet aan de doelstelling van dit boek om een beknopt overzicht te leveren – waarin het boek in elk geval slaagt. Het uitstekende Hitler. Opkomst en ondergang van een Duits politicus heeft internationale concurrentie van een keur aan biografieën over Adolf Hitler, maar blijft prima overeind als serieus Nederlandstalig standaardwerk over Hitler of beginpunt van verder onderzoek.

Laurens Bluekens