Wie Valkenburg bezoekt gaat al snel naar de kasteelruïne en fluweelgrot of de minder cultureel verantwoorde kabelbaan bij de Wilhelminatoren. Wat weinigen weten is dat er ook prachtige bouwwerken van de bekende architect Pierre Cuypers (1827-1921) in Valkenburg te vinden zijn. Menigeen kent Cuypers van gebouwen zoals het Centraal Station (1881-1889) en het Rijksmuseum (1876-1885) in Amsterdam. Cuypers heeft echter ook zijn sporen achter gelaten in Valkenburg.
Zo was hij woonachtig in Valkenburg van 1894 tot 1898 aan de Neerhem, maar ook voor die tijd verbleef hij regelmatig in Valkenburg en werkte mee aan projecten die Valkenburg als toeristisch centrum op de kaart moesten zetten. Helaas zijn de ontwerpen die hij maakte voor een nieuw raadhuis en de restauratie en gedeeltelijke heropbouw van de kasteelruïne niet uitgevoerd. Toch is Cuypers nog aanwezig in het hedendaagse centrum van Valkenburg, zo realiseerde hij het Kuurhotel Huis ter Geul (het tegenwoordige Parkhotel Valkenburg), werkte hij aan de uitbreiding van de H.H. Nicolaas en Barbarakerk en ontwierp hij de neogotische grafkapel Habets op de begraafplaats Cauberg, het Openluchttheater Valkenburg en de Romeinse Katakomben.
Dit laatste bouwwerk, de Romeinse Katakomben, verdient wat meer aandacht. Het onderaardse labyrint werd in opdracht van Jan Diepen door Cuypers uitgevoerd. Jan Diepen was de zoon van een welgestelde textielfabrikant uit Tilburg met een passie voor archeologie en vroegchristelijke begraafplaatsen. Hij was onder de indruk geraakt van de catacomben in Rome en besloot om in Valkenburg nabij zijn buitenverblijf ‘Villa Alpha’ in de Heidegroeve de Romeinse catacomben te reconstrueren. Dit unieke initiatief kreeg onder andere medewerking van het Vaticaan en de Romeinse autoriteiten Cuypers kreeg de opdracht voor dit project en onder zijn leiding werden de mooiste delen van de veertien belangrijkste Romeinse catacomben gekopieerd in Valkenburg. Voor de realisatie van het project werden blokbrekers met meetlat, blocnote en potlood naar Italië gestuurd om de ondergrondse begraafplaatsen op te meten, dit gebeurde tot op de millimeter nauwkeurig. Kunstenaars en decorschilders brachten talrijke fresco’s en beeldhouwwerken aan. Op 12 juli 1910 werden de Romeinse Katakomben opengesteld voor publiek.
Hoewel in de Valkenburgse versie van de catacomben geen mensen liggen begraven, biedt het gangenstelsel wel een realistische wetenschappelijke archeologische reconstructie van de Romeinse catacomben uit de periode van de vierde eeuw tot ongeveer de zevende eeuw. De plafondschilderingen in grafkamers en de pastorale scènes bieden een perfecte nabootsing van de werkelijkheid. Naast honderden graven zijn er ook beeldhouwwerken, marmeren gedenkplaten met inscripties, kapellen, wasplaatsen, licht- en luchtschachten en andere voorbeelden van onderaardse bouwkunst uitgehouwen en geconstrueerd. Zo zijn er in de mergelsteen gaten uitgehakt om als loculi, horizontale grafnissen, te dienen. Deze nissen werden vroeger afgesloten met een terracotta of een marmeren plaat. Welgestelde families hadden vaak een eigen cubiculum, grafkamer, met rijkelijk versierde wanden.
Uniek aan de catacomben in Valkenburg is dat de schilderingen hier beter bewaard zijn gebleven dan in Rome zelf: in de mergelgrotten zijn de klimatologische omstandigheden beter dan in de tufsteengrotten in Italië, waardoor de fresco’s langer goed blijven. Dit heeft tot gevolg dat de catacomben in Valkenburg van historisch belang zijn voor de oorspronkelijke catacomben in Rome. Zo werden de reconstructies in Valkenburg gebruikt voor de reconstructie van de Catacomben van Sint Priscilla in Rome. Deze zijn sinds 2013 weer open voor publiek. Om historicus Johan Huizinga (1872-1945) te citeren:
"De bekoring van het echte, kan ook met een perfecte, wetenschappelijk verantwoorde replica."
De Capella Greca is een ander voorbeeld van een catacombe uit Rome die in Valkenburg is gereconstrueerd inclusief het beeld van de martelares Sint Caecilia. De exacte kopie van de marmeren plaat met een grafdicht van Paus Damasus (366-384) in de Pauscrypte in de Callisto katakombe is ook een prachtig voorbeeld. Kortom, de Romeinse Katakomben bieden een stukje Rome in Valkenburg aan de Geul!
Vera Weterings
Pingback:
Wereldschatten in Maastricht
Pingback:
Rome
Pingback:
Pierre Cuypers |