In 1848 waarde er een spook door Europa; het spook van het communisme, althans volgens Karl Marx en Friedrich Engels, de geestelijk vaders van Communistisch Manifest. Het communistische spook werd niet voorgesteld als iets angstaanjagends of juist vertrouwwekkends, maar eerder als een onontkoombaar objectief natuurverschijnsel. Natuurlijk geheel in lijn met het dialectisch materialisme dat de mannen met baarden propageerden.
De beweging die aanvankelijk begon om de vertrapten der aarde een beter bestaan te geven mondde uiteindelijk uit in dictatuur en massamoord in de staten waar het communisme als staatsideologie uitgedragen werd. Dat de totalitaire samenlevingen zoals in de Sovjet-Unie, China en Noord-Korea weinig overeenkomsten hadden met de denkbeelden van Marx en Engels is een wrange maar eenvoudige constatering. Macht corrumpeert, en de revolutionaire voortrekkers van vandaag zijn de heersende kaste van morgen. Men leze er Orwell’s Animal Farm op na.
The opinion that art should have nothing to do with politics is itself a political attitude” – George Orwell
Na de val van de Muur leken de dagen van het geïnstitutionaliseerde communisme geteld. De vrije markt zegevierde, maar ook dit spook bleek lastig te temmen. De markt kent immers geen moraal, en zal per definitie leiden tot een onrechtvaardige samenleving. Dat is de belangrijkste reden dat op veel plaatsen ter wereld nog overal communistische partijen bestaan, gedreven door idealisten die de onrechtvaardige samenleving om hen heen trachten te veranderen. Fotograaf Jan Banning zocht de grassroots partijgangers op in vijf landen. Hij bezocht India en Nepal in Azië, Portugal en Italië in Zuid-Europa, en natuurlijk moedertje Rusland, waar het ‘socialisme in één land’ als eerste ontaardde in dood en verderf. Banning fotografeerde zijn onderwerp zonder opsmuk, vaak in smoezelige kantoortjes tussen antiek aandoende communistische parafernalia en beeltenissen van grote roergangers uit het verleden. Das war einmal..
Wouter van Dijk
De tentoonstelling Jan Banning - Red Utopia is nog tot en met 7 januari te zien in Museum de Fundatie in Zwolle.