Recensent: Vera Weterings
Latijn. Cultuurgeschiedenis van een wereldtaal, Jan Bloemendal
Athenaeum – Polak & Van Gennep, Amsterdam 2016
ISBN 978 90 253 0239 9
Paperback, met illustraties in zwart-wit, literatuurlijst, illustratieverantwoording en register
229 pagina’s
€ 19,99
Latijn
“Nooit zal er meer een taal komen als het Latijn, nooit meer zullen precisie en schoonheid en uitdrukking zo’n eenheid vormen.” – Cees Nooteboom, Het volgende verhaal
Gevleugelde uitdrukkingen als carpe diem (pluk de dag), alea iacta est (de teerling is geworpen), veni, vidi,vici (ik kwam, ik zag, ik overwon), divide et impera (verdeel en heers), ora et labora (bid en werk) en in vino veritas (de waarheid in de wijn) zijn het bewijs dat het Latijn ook tegenwoordig nog voortleeft. Hoewel het niet meer lijkt dan een taal die universiteiten enkele termen leverde, waaronder doctor, professor en student wordt het Latijn nog steeds gebruikt in de botanie, zoölogie en geneeskunde en is het bovendien de officiële taal in de rooms-katholieke kerk. Zelfs kinder- en stripboeken verschijnen heden ten dage in Latijnse vertalingen; Asterix Gallus, Jippus et Jannica, Miffa ad mare en Winnie ille Pu. Kortom, Latijn leeft nog steeds. Maar hoe kan het dat deze taal eeuwenlang standhoudt? En hoe hebben volkstalen ooit het Latijn verdrongen? In Latijn. Cultuurgeschiedenis van een wereldtaal vertelt Jan Bloemendal de geschiedenis van deze wereldtaal.
Jan Bloemendal studeerde Klassieke Taal- en Letterkunde en Nederlandse Taal- en Letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Hij promoveerde op een geannoteerde editie van Daniel Heinsius’ Auriacus, sive Libertas saucia (Oranje, of de Verwonding van de Vrijheid, 1602). Momenteel is hij werkzaam als hoogleraar neolatinistiek bij de Universiteit van Amsterdam en de uitgelezen persoon om de lezer te begeleiden op een zoektocht langs culturen en tijden die met het Latijn verbonden zijn. In Latijn laat hij zien hoe het Latijn zo lang stand heeft gehouden. De taal was immers in gebruik van circa 750 voor Christus tot 1750 na Christus en nog steeds zijn de sporen in huidige talen en culturen terug te vinden. In de publicatie heeft Bloemendal gekozen voor een diachrone thematische aanpak waarin hij de eerste twee hoofdstukken gebruikt om de lezer kennis te laten nemen van de geschiedenis van de periode 750 voor Christus tot 1750 na Christus. Op deze manier schetst hij in deze inleidende hoofdstukken de grote lijnen die in de daarop volgende hoofdstukken verder worden uitgewerkt. Zo gaat hij in het derde hoofdstuk nader in op Latijn op school, het vierde hoofdstuk focust op het Latijn en de kerk en in het vijfde hoofdstuk gaat hij dieper in op de overlevering van de taal aan de hand van publicaties en overschrijvingen. Het zesde hoofdstuk gebruikt hij om de rol die het Latijn heeft gespeeld bij de vorming van de Europese cultuur en specifiek de humanitas en caritas te belichten. In het zevende hoofdstuk laat hij zien hoe de taal in de praktijk is gebruikt. Hier haalt hij onder andere de filosofie, rechtspraak en natuurwetenschappen aan. Tot slot gaat hij specifieker in op de Nederlandse cultuur en de overlevering van het Latijn door de eeuwen heen. De gekozen indeling van Bloemendal is nuttig voor diegene die voor het eerst kennismaken met het Latijn, maar zorgt helaas wel voor herhaling in het boek. De in de inleidende hoofdstukken naar voren gehaalde informatie wordt in latere hoofdstukken namelijk verder uitgediept, maar voor een deel ook opnieuw verhaald. Dat is jammer! De anekdotische verhalen in het boek maken de herhalingen echter deels goed, zij verlevendigen de geschiedenis.
Latijn is geen boek dat zich richt op de grammaticale eigenaardigheden van het Latijn. Wie dat hoopt te vinden in Bloemendals boek komt bedrogen uit. Wie echter nieuwsgierig is naar de bredere context van het Latijn en de vele aspecten waar de taal een rol in heeft gespeeld zal zijn hart kunnen ophalen met dit boekje. Voor gymnasiasten mag Latijn eigenlijk niet in de boekenkast ontbreken en ook andere geïnteresseerden zoals letterkundigen, theologen en historici zullen blij verrast worden door de brede geschiedenis die Bloemendal van het Latijn weet te schetsen. Het is een alleraardigst boekje waarin Bloemendal op fraaie wijze een beeld schetst van de wijze waarop het Latijn door de eeuwen heen belangrijk is geweest en dat voor een deel nog steeds is.
Vera Weterings