De Spaanse Burgeroorlog zorgde internationaal voor hoogoplopende emoties. De intelligentsia in veel landen kozen partij voor de Republiek. Bekende voorbeelden van schrijvers die de republikeinen een warm hart toedroegen zijn Ernest Hemingway, George Orwell, André Malraux, maar ook een Albert Helman om dichter bij huis te blijven. Zangers en artiesten roerden zich echter ook, en liederen waren een beproefde manier om zowel propaganda voor de goede zaak te bedrijven, als de moed in de eigen gelederen erin te houden. Vandaar dat ik hier aan de hand van enkele persoonlijke favorieten wat meer over wil vertellen.

Waar de Cara al Sol als falangistisch lijflied al snel vereenzelvigd werd met de nationalistische zaak, waren de liederen die het Republikeinse kamp steunden veel diverser van snit en ook de herkomst was veel internationaler. Het meest met de Tweede Republiek in verband gebrachte lied is natuurlijk de Himno de Riego, niet verwonderlijk aangezien dit het Spaanse volkslied was ten tijde van de Republikeinse staatsvorm. Dit negentiende-eeuwse lied over kolonel Rafael del Riego stamt uit 1820 en was gedurende de burgeroorlog en erna in linkse kringen populair in een aangepaste vorm die de rebellen, monarchisten en conservatieven belachelijk maakte. Een ander officieel lied dat een sterke band met de oorlog onderhoudt is het Els Segadors, oftewel De Maaiers. Dit lied is sinds 1993 officieel het volkslied van Catalonië maar was dit al langer op niet-formele gronden. Het lied bezingt de kracht van de Catalanen die eenmaal op zullen staan om hun vrijheid te bevechten, erg toepasselijk in de jaren van de burgeroorlog toen Franco Cataloniës privileges en semi-onafhankelijke status ongedaan trachtte te maken.

Dan naar de minder officieel ogende en meer eigentijdse liederen. Ik had het al even over het internationale aspect van de Republikeinse liedcultuur, een uitstekend voorbeeld daarvan is Ernst Busch. Deze Duitser werd in 1900 in Kiel geboren en stierf in 1980 in Oost-Berlijn. Lange tijd was hij een overtuigd communist, al kwamen er in de loop van zijn leven wat barstjes in communistische overtuiging. Nog niet echter in de jaren dertig, toen hij voor Hitler’s nazi-regime Duitsland ontvluchtte en in 1937 naar Spanje vertrok om daar als zanger op te treden voor de Internationale Brigades. In pompeuze en heroïsche bewoordingen en arrangementen bezong hij het heldhaftig verzet van de Republikeinse Spanjaarden en hun bondgenoten tegen de fascistische horden van Franco in nummers als Halt stand rotes Madrid, Die Thälmann Kolonne en natuurlijk het Lied der Internationalen Brigaden (ook wel bekend als Vorwaerts! Internationale Brigaden) met gevleugde zinnen als

Doch wir haben die Heimat nicht verloren, unsere Heimat liegt heute vor Madrid

(Lied der Internationalen Brigaden)

En

Halt' stand, rotes Madrid,
halt' stand, schwarzes Madrid!
Das Weltall dröhnt,
die Menschheit glüht,
der Erdball singt dein Heldenlied,
Millionen singen mit:
Halt' stand, rotes Madrid!

(Halt stand rotes Madrid)

Natuurlijk zijn er talloze liederen meer over de oorlog gemaakt, zoals het beroemde Los quatros generalos (Mamíta mia) over het verraderlijke gedrag van de generaals die een rebellie begonnen tegen de wettige regering, liedjes over natuurlijk legeronderdelen en aanvoerders zoals El Campesino en het internationale bataljon Edgar André, vernoemd naar de Duitse communist. Ook internationale hits als Bandierra Rossa, een lofzang op de socialistische rode vlag, Die Moorsoldaten in de Engelstalige vorm van de Peat Bog Soldiers en de Internationale zelf ontbraken niet op het repertoire. Ik zou voor nu echter af willen sluiten met een klassieker van de eerste orde waarmee ook de Nederlandse zanger en Spanjestrijder Bart van der Schelling veel succes had; Viva la Quinta Brigada (Ay Carmela). De melodie van dit nummer komt al uit het begin van de negentiende eeuw uit de tijd van de oorlog tegen Napoleon. In de Spaanse Burgeroorlog is de tekst aangepast en het lied is bekend in twee versies, één waarin de Slag bij de Ebro (1938) centraal staat, en één waarin de Slag bij de Jarama (1937) genoemd wordt. Een greep uit de tekst luidt als volgt:

Luchamos contra los moros,
rumba, la rumba, la rumba, la,
mercenarios y fascistas,
ay, Carmela, ay, Carmela.

El ejército del Ebro,
rumba, la rumba, la rumba, la,
la otra noche el río cruzó,
ay, Carmela, ay, Carmela.

Y a las fuerzas invasoras,
rumba, la rumba, la rumba, la,
buena paliza les dio,
ay, Carmela, ay, Carmela.

(We vechten tegen de Moren
Rumba, la rumba, la rumba, la,
Huurlingen en fascisten
Oh Carmela, oh Carmela.

Het leger van de Ebro
Rumba, la rumba, la rumba, la,
Stak de rivier over afgelopen nacht
Oh Carmela, oh Carmela.

En aan het indringende leger
Rumba, la rumba, la rumba, la,
Deelde het een flinke dreun uit
Oh Carmela, oh Carmela.)

Wouter van Dijk

Op Youtube is tegenwoordig een hoop muziek uit de Spaanse Burgeroorlog te vinden.