De tentoonstelling Lust for Life in het Nederlands Fotomuseum is de eerste overzichtstentoonstelling van het kleurenwerk van fotograaf Ed van der Elsken en laat zien hoe Ed van der Elsken naar de wereld kijkt en zijn onderwerp verleidt. Rond universele thema’s als liefde, leven en dood brengt Ed met zijn kleurenfotografie een ode aan de mens en het leven. Vier het leven. En laat zien wie je bent. Dat zijn boodschappen die zijn foto’s uitdragen.
Ontwapenend en met humor, zo benaderde Ed van der Elsken de mensen die hij op straat fotografeerde. Als een soort jager heeft Ed zijn prooi vaak al van ver gezien en omzichtig benaderd, ondertussen de juiste positie en de juiste lens kiezend. Zijn eigenzinnige, extraverte karakter valt samen met zijn fotografie. Via zijn camera maakte hij contact met mensen over de hele wereld. Zijn energie en levenslust leven voort in zijn werk en blijft mensen raken, hierdoor is hij ongekend populair onder oude én jonge generaties.
Maar deze tentoonstelling was er bijna niet geweest. Het museum luidde in 2016 immers de noodklok; de schimmel op de kleurendia’s van Ed moest per direct worden verwijderd, anders ging zijn kleurenwerk voorgoed verloren. De dia’s waren namelijk door de vochtigheid in Van der Elskens woonhuis bij Edam aangetast door schimmel. Als schimmel de kans krijgt om te groeien, tast het langzaam de dia aan en verdwijnt het beeld. Schimmels zijn immers levenden organismen die afvalstoffen uitscheiden. Deze afvalstoffen reageren met de gelatine van de die en de daarin opgenomen kleurstoffen. De gelatine breekt af, wat zichtbaar wordt door scheurtjes. Ze laat los van de drager en raakt onherstelbaar beschadigd. Op den duur verdwijnt de afbeelding compleet. In het Nederlands Fotomuseum wordt het archief samen met zo’n 170 andere fotoarchieven onder betere omstandigheden bewaard. In het collectiedepot van het museum liggen de collecties in een omgeving van drie graden Celcius en zo’n 33% relatieve luchtvochtigheid.
De restaurator bij het Nederlands Fotomuseum, Katrin Pietsch, ontwikkelde toen een speciale methode waarmee de dia’s niet stuk voor stuk maar per vel gereinigd konden worden. Dit leverde een enorme tijdswinst op. Lénia Oliveira Fernandes, assistent restaurator, is ‘slechts’ twee jaar bezig geweest met de restauratie. Per dag maakte zij 150 tot 200 dia’s schoon. Tijdens het schoonmaken kreeg zij een nog beter beeld van de fotograaf. “Natuurlijk wist ik dat hij in de jaren vijftig al experimenteerde met kleurenfotografie, maar dat hij voor zijn project Bagara (1956-1958) al zoveel in kleur werkte was mij onbekend. Heel bijzonder om deze dia’s te ontdekken,” vertelt Fernandes. Het Nederlands Fotomuseum beheert het complete negatieven- en dia-archief van Ed van der Elsken. Hoewel hij wereldwijd bekend staat om zijn expressieve zwart-wit fotografie, werkte hij de laatste vijfentwintig jaar van zijn leven voornamelijk in kleur. De veelkleurige mensheid die Ed van der Elsken graag bezong, liet zich uiteindelijk het best in kleur verbeelden. Velen fotografen in de jaren tachtig volgden zijn voorbeeld. Ed van der Elsken heeft de weg voor hen vrijgemaakt en heeft er voor Nederlandse en internationale begrippen een uniek oeuvre mee opgebouwd.
Inmiddels zijn alle 42.000 dia’s gerestaureerd en gedigitaliseerd. Hierna was het tijd voor het registratieproces, wat ook nogal wat voeten in de aarde had. Van der Elsken bedacht namelijk zijn eigen rubrieken voor zijn foto’s; versieren, smoelen trekken, aanraken/vasthouden, jongelui, mooie mensen en please look in the camera. Soms gebruikte hij ook de titels van zijn boeken of plaatsnamen. “Ed van der Elsken hield er een eigenzinnig archiefstructuur op na, deze is niet chronologisch maar eerder thematisch. Dit betekent dat foto’s uit dezelfde serie zich op verschillende plekken in het archief bevinden. Door het digitaliseren en de registratie krijgen we nu voor het eerst fotoseries compleet in beeld”, aldus Loes van Harrevelt, curator collecties bij het Nederlands Fotomuseum.
Om te vieren dat de kleurenfoto’s van Van der Elsken gered zijn organiseerd het museum deze grote overzichtstentoonstelling waarin naast bekende foto’s ook onbekend materiaal te zien is. Bovendien deelt het museum de kennis die is opgedaan tijdens de restauratie met het publiek. Een andere mooie toevoeging aan de tentoonstelling is de succesvolle multimediale presentatie Eye Love You die eerder te zien was op het reizende theaterfestival De Parade. Via deze verschillende presentaties laat het museum de bezoeker zien hoe Ed van der Elsken naar de wereld kijkt en zijn onderwerp verleidt. Van der Elsken hield immers van het spel tussen echt en onecht, tussen werkelijkheid en verbeelding, tussen zien en (niet) geloven.
Vera Weterings
De tentoonstelling Lust for Life is nog tot en met 6 oktober 2019 te zien in het Nederlands Fotomuseum in Rotterdam.