De kunst van het kijken naar kunst
In musea kijken veel bezoekers zonder echt iets te zien. Ze slenteren van object naar object zonder het tentoongestelde goed in zich op te nemen. Een gevoel van overweldiging zullen velen herkennen. Overweldigd door de hoeveelheid objecten en de vele verhalen. Dat kan beter!
Kunsthistorica Wieteke van Zeil laat in haar onlangs verschenen boek Goed kijken begint met negeren zien hoe details een wereld voor ons kunnen openen. Dat doet ze aan de hand van interviews met kijkdeskundigen en een selectie van haar columnreeks Oog voor detail. Ook kunsthistorica Amy Herman gebruikt in haar boek De kunst van het observeren uit 2016 kunst als hulpmiddel om aandachtiger te kijken. Kunst is volgens Herman het ideale studieobject omdat iedereen het kan bestuderen, ook als je geen kunsthistoricus bent. Voor Herman gaat het namelijk niet om het bestuderen van de techniek of geschiedenis achter het stuk, maar wat we (denken te) zien: kunst als visuele data. In haar boek helpt ze de lezer zijn of haar waarneming, inzichten en communicatievaardigheden te verbeteren door de kijker bewuster te maken van het verschil tussen waarneming en gevolgtrekking. Dus eerst objectief observeren en dan pas analyseren.
Kunstenaars vs. goochelaars
Volgens Van Zeil kunnen we bij het kijken naar kunst nog veel leren van het scherpe oog van de kunstenaar. Kunstenaars verschillen niet zo veel van goochelaars: ze spelen met je oog en sturen je aandacht. Op een schilderij is over elk detail nagedacht. Niets is aan het toeval overgelaten. Als je je hiervan bewust bent, zoek je betekenis achter opmerkelijke objecten of personen op een schilderij. Een hulpmiddel voor het bewuster observeren is Hermans COBRA-techniek. De naam verwijst naar de slang met ingebouwde nachtkijker die zijn prooi ’s nachts al van honderd meter afstand kan zien. De letters van COBRA staan elk voor een stap in het aandachtig observeren: Camouflaged (gecamoufleerd), One (één), Break (pauze), Realign (op een rijtje zetten), Ask (vragen). Herman:
‘We moeten ons concentreren op wat gecamoufleerd is, aan één ding tegelijk werken, pauze nemen, onze verwachtingen op een rijtje zetten en iemand anders vragen met ons mee te kijken.’ (p. 118)
See, think, wonder
Die methode wordt ook gebruikt in See, Think, Wonder, de methode die het Van Gogh Museum en Tropenmuseum gebruiken bij hun rondleidingen. De bezoeker speelt daarin een actieve rol en wordt bij elk werk gevraagd drie simpele vragen te beantwoorden: wat zie je, wat denk je daarvan en wat doet het je afvragen? De methode is zeer effectief, doordat hij bezoekers dwingt om eerst de objecten te bekijken en in zich op te nemen, zonder na te denken over de betekenis. Hoe langer bezoekers kijken, hoe meer ze zien. Het mooie aan deze werkwijze is dat iedereen kan deelnemen, ongeacht haar of zijn culturele bagage. Bovendien helpt het om de ervaringen te delen: andere personen vallen namelijk andere zaken op bij het kijken naar een kunstwerk.
Bye bye, smartphone
Waar wij gaan, gaat de smartphone meestal met ons mee. Niet doen! Volgens Van Zeil kun je de smartphone beter in de garderobe achterlaten tijdens een museumbezoek. Niet alleen vanwege de afleiding, maar vooral omdat je nooit helemaal voor jezelf kijkt met een telefoon in de buurt. Bewust of onbewust krijg je de drang tot delen en kijk je met in je achterhoofd de aantrekkelijkheid van het beeld voor anderen. Het zijn dan niet je eigen ogen, maar de ogen van anderen waarmee je kijkt.
Vera Weterings
Deze dubbelrecensie verscheen eerder in Museumpeil. Verder lezen: de volledige boekrecensies zijn te vinden op Hereditas Nexus: