Recensent: Wouter van Dijk

Rome aan de Noordzee. Burgers en barbaren te Velsen, Arjen V.A.J. Bosman

Sidestone Press, Leiden 2016
ISBN: 978 90 8890 363 2

Hardcover, rijk geïllustreerd in kleur, met reconstructietekeningen en literatuuropgave
136 pagina’s
€24,95

De geschiedenis van de Romeinse forten bij Velsen

In het jaar 15 n.Chr. trok een Romeinse vloot door onze noordelijke contreien op strafexpeditie om de Germanen in wat nu noordwest-Duitsland is een lesje te leren. De expeditie was een vergelding voor de smadelijke nederlaag die de Romeinen in 9 n.Chr. hadden geleden in het Teutoburgerwoud waarbij drie legioenen in de pan waren gehakt. Een deel van de expeditiemacht splitste zich af en bouwde aan de oevers van het Oer-IJ in de buurt van het huidige Velsen een fort. Jaren later verdween dit fort en werd even verderop een tweede fort gebouwd, nu bekend als Velsen 2. Archeoloog Arjen Bosman is jarenlang betrokken geweest bij de opgravingen die op de fortenlocaties zijn gedaan en wil de kennis over Velsen 1 en 2 met dit boek met een breed publiek delen.

In zijn boek vertelt Bosman over de ontstaansgeschiedenis van de forten en wat we kunnen afleiden uit de archeologische vondsten die daar zijn gedaan over de aanwezigheid van de Romeinen in deze voorpost van het Romeinse Rijk. Om een goed beeld te krijgen van de situatie schetst Bosman eerst de omgeving van het gebied waarin de Romeinen deze voorpost vestigden. Hij vertelt over het weidse slikken- en schorrenlandschap in Nederland, het relatief jonge duingebied en natuurlijk de cultuur van de al aanwezige volken. De Romeinen brachten een geldeconomie mee die ruilhandel verving, stichtten nederzettingen waar voorheen enkel zeer verspreid staande en zelfvoorzienende boerderijen stonden die bewoond werden door extended families, dus gezinnen met inwonende familieleden.

Dan volgen twee hoofdstukken over de archeologie van de forten zelf. Bosman beschrijft gedetailleerd de ligging van de forten, hoe ze gebouwd werden, waartoe ze dienden en hoe ze eruit zagen. De forten bij Velsen dienden als vooruitgeschoven marinepost. Ze werden aangelegd aan de oevers van het Oer-IJ en de verdedigingswerken omvatten een haven. Met behulp van vondsten, veelal aardewerk maar bijvoorbeeld ook slingerkogels, en historische bronnen zoals de Annalen van Tacitus reconstrueert Bosman de geschiedenis van de forten. Zo is het waarschijnlijk dat Velsen 1 na een opstand van de omwonende Friezen in 28 n.Chr. is verlaten. Velsen 2 is waarschijnlijk rond het jaar 40 n.Chr. gebouwd, op initiatief van keizer Caligula die destijds plannen had om de Rijnzone te versterken met als waarschijnlijk doel een invasie van Brittannië. Daar is het onder Caligula niet van gekomen. Velsen 2 is waarschijnlijk in 47 n.Chr. verlaten.

Een apart hoofdstuk is gewijd aan het leven in de forten. Hierbij spelen de gevonden resten van aardewerken vaatwerk een belangrijke rol. Zowel geïmporteerde Romeinse waar als lokaal Fries aardewerk is aangetroffen op de locaties van de forten. Verder komt er glaswerk aan bod, maar ook resten van tenten, schoenen en andere gebruiksvoorwerpen. Het in Velsen 1 en 2 gevonden materiaal is erg divers en mede daardoor zo interessant. Het vertelt veel over de toenmalige bewoners van de forten.

Na al deze aandacht voor de Romeinen richt Bosman zijn vizier ook nog specifiek op de inheemse Friezen, door middel van een uiteenzetting over onder andere de archeologische locatie Velserbroek B6. Hier heeft zich in de Romeinse tijd, en daarvoor, waarschijnlijk een belangrijke heilige plaats van de Friezen bevonden. Er zijn vele vondsten gedaan, waarschijnlijk ooit daar geplaatst als offer, waaronder Keltische mantelspelden, een speerpunt, andere wapens, munten en schedels van allerlei dieren.

Alles bij elkaar is Bosman er zeker in geslaagd de context en geschiedenis van de forten Velsen 1 en 2 voor het voetlicht te brengen. Het is uitzonderlijk dat we zoveel weten over deze forten en dat is een combinatie van grootschalig jarenlang archeologisch onderzoek en informatie uit historische bronnen. Met dit boek is de geschiedenis van Romeins Nederland weer een stukje completer geworden.

Wouter van Dijk

Geïnteresseerd in de Romeinse geschiedenis in Velsen? Lees ook de blog Romeinen in Velsen.