Castellum Flevum. Lange tijd zijn archeologen en historici met elkaar in debat geweest om de locatie van dit Romeinse fort te bepalen. Plaatsen in de huidige provincie Friesland zijn geopperd, zelfs het eiland Vlieland werd genoemd als mogelijke kandidaat. Velsen in Noord-Holland is echter de meest waarschijnlijke plek geweest van het Romeinse fort. In het Rijksmuseum van Oudheden vertelde archeoloog Arjen Bosman afgelopen zaterdag waarom.

Bosman vertelde over Flevum en de Romeinen in Velsen naar aanleiding van het verschijnen van zijn nieuwe boek Rome aan de Noordzee. Burgers en barbaren te Velsen (Leiden 2016) waarin hij de komst van de Romeinen naar Velsen verklaart en ingaat op de verschillende forten die in Velsen gestaan hebben. De bouw van het castellum had alles te maken met de strafexpedities die de Romeinen naar de Germanen stuurden vanwege de ontluisterende nederlaag in de Varusslag van 9 n.Chr. Hierbij waren maar liefst drie legioensadelaars verloren gegaan, en deze schande moest uitgewist worden door de adelaars te heroveren. Daarnaast moesten de Germaanse stammen, onder andere de Chauken en Cherusken, natuurlijk simpelweg zwaar gestraft worden voor hun hoogmoed het tegen de Romeinse legioenen opgenomen te hebben.

Fort Flevum is gebouwd als marinebasis van waaruit de Romeinen troepen naar het noorden van Germania konden vervoeren, overzee langs de kusten van Frisia. Deze troepenmacht zou het meest noordelijke deel vormen van de drievoudige tangbeweging waarmee het Romeinse leger het gebied van de opstandige Germanen zou binnentrekken. De aanvoerder van dit leger was Germanicus, die zoals zijn naam al doet vermoeden, succesvol was in zijn expeditie tegen de Germanen. Twee van de drie adelaars werden heroverd in de jaren 14-15 n.Chr. Bosman maakte in zijn verhaal aannemelijk dat het inderdaad het fort bij Velsen is geweest dat in deze periode is gebruikt voor de logistieke operatie het noordelijke leger naar Germanië te krijgen.

Een andere, duidelijkere aanwijzing dat castellum Flevum inderdaad bij Velsen lag, vormen de loden slingerkogels die bij honderden gevonden zijn in de omgeving van het eerste fort, Velsen 1. Deze kunnen in verband gebracht worden met de Friese opstand van 28 n.Chr., waarover Tacitus spreekt in zijn teksten. Hij beschrijft een belegering van fort Flevum door opstandige Friezen, en hiervan zijn duidelijk sporen te vinden bij Velsen 1. Archeologisch onderzoek wijst uit, dat ondanks de overwinning van de Romeinen in het gevecht, zij naderhand Velsen 1 hebben verlaten en jaren later even verderop een nieuw fort hebben gebouwd, Velsen 2. De precieze bewijslast en beredenering die hieraan ten grondslag ligt voert voor deze plek te ver en is te lezen in Bosmans boek, waarvan op deze plaats over enige tijd ook een recensie zal verschijnen. Bosmans lezing dit weekend bood in ieder geval genoeg stof tot nadenken over de rol van de Romeinen in onze contreien ten noorden van de Limes, waarbij eens te meer bleek hoezeer dit bovenal een grenszone was, en niet een landsgrens zoals we die heden ten dage kennen.

Wouter van Dijk