Recensent: Vera Weterings

SPQR. Een geschiedenis van het Romeinse Rijk, Mary Beard

(Vertaald door Ineke Mertens, oorspronkelijke titel SPQR. A History of Ancient Rome)

Uitgeverij Athenaeum-Polak & Van Gennep, Amsterdam 2016
ISBN 978 90 253 0058 6

Gebonden, met stofomslag, illustraties in kleur en zwart-wit, kaarten, literatuurlijst, chronologie, illustratieverantwoording en register
544 pagina’s
€ 29,99

SPQR

“Het is een gevaarlijke mythe dat we betere historici zijn dan onze voorgangers. Dat zijn we niet. Maar we benaderen de Romeinse geschiedenis met andere invalshoeken – van genderidentiteit tot voedselvoorziening –, die het verleden tot ons laten spreken in een nieuw idioom.” (p. 15-16)

Zo stelt Mary Beard in haar proloog van haar SPQR. Een geschiedenis van het Romeinse Rijk. Hoewel de geschiedenis de laatste vijftig jaar volgens haar ingrijpend is veranderd, wil het niet zeggen dat de nieuwe manieren van bestuderen van oud bronmateriaal en de andere vragen die we stellen noodzakelijk leiden tot beter onderzoek. Het is volgens Beard belangrijk om kritisch te blijven en dat doet ze dan ook in haar boek. Dat mogen we ook van haar verwachten als docent klassieke geschiedenis aan Cambridge University. Daarnaast is Beard ook de classics editor van The Times Literary Suplement. Eerder verscheen van haar hand Pompeii, dat is uitgegroeid tot klassieker. Daarnaast is ze bekend door haar vele optredens op de Britse televisie en haar blog A Don´s Life.

Haar laatste boek SPQR is meer dan alleen een geschiedenis van het Romeinse Rijk, het boek gaat in op de manier waarop de Romeinen zichzelf en hun wereld zagen, en waarom dat ook nu nog van belang is. Volgens Beard heeft Rome ons namelijk niet alleen ideeën over vrijheid en burgerschap nagelaten, maar ook een vocabulaire voor de moderne politie, van senatoren tot dictators. Het epische gedicht de Aeneas over de stichting van Rome van Vergilius heeft in de twintigste eeuw ongetwijfeld meer lezers bereikt dan in de eerste. En gladiatoren zijn opnieuw een kassucces net als in de gloriedagen van het Romeinse Rijk. Ook zijn vele gezegdes aan de Romeinen ontleend, denk bijvoorbeeld aan ‘zingen terwijl Rome brandt’, ‘vertrouw geen Grieken die geschenken brengen’ en ‘brood en spelen’. Wat dat betreft kunnen Rijser met zijn Een telkens nieuwe Oudheid en Beard elkaar de hand schudden als het gaat om het belang van de antieken:

“De Romeinen vergeten betekent meer dan alleen maar het verre verleden wegwuiven. Rome bepaalt nog altijd mede de manier waarop wij onze wereld begrijpen en over onszelf denken, van verheven theorie tot volkse komedie.” (p. 15)

Beard is echter wel kritisch in haar benadering. Zo stelt ze nadrukkelijk dat ze er steeds meer van overtuigd is geraakt dat we enorm veel kunnen leren door ons te verdiepen in de geschiedenis van de Romeinen, maar dat het naïef is om te denken dat we rechtstreeks veel van de Romeinen kunnen leren. Desalniettemin wijst Beard er wel op dat de westerse meest fundamentele aannames over macht, burgerschap, verantwoordelijkheid, politiek geweld , heerschappij over andere landen, luxe en schoonheid ten minste sinds de renaissance gevorm d en getest zijn in dialoog met de Romeinen en hun geschriften.

Beards geschiedenis beslaat een periode van zo’n duizend jaar en werpt nieuw licht op verschillende aspecten van de Romeinse beschaving waaronder de slavernij, religie en het watermanagement. Met haar heldere taalgebruik en aangename schrijfstijl zorgt ze ervoor dat de complexe geschiedenis ook voor geïnteresseerde leken goed te begrijpen is. Ondanks haar toegankelijke en leesbare taal, is haar boek absoluut niet oppervlakkig. Ze gaat het wetenschappelijk debat door de eeuwen heen immers niet uit de weg. Zo plaatst ze een kritische noot over het beeld dat over keizer Augustus heerst, zoals historicus Adrian Goldsworthy ook doet in zijn biografie Augustus. Van revolutionair tot keizer van Rome. Niet alleen bij het beeld van keizer Augustus plaatst ze vraagtekens, ze maakt ook kritische kanttekeningen bij het heden ten dage omstreden standaardwerk van Edward Gibbons:

“Het is een meesterlijke samenvatting van bijna twee eeuwen Romeinse geschiedenis. Gibbon leefde in een tijd dat geschiedschrijvers ‘zonder aarzelen’ oordeelden en bereid waren aan te nemen dat het in de Romeinse wereld misschien wel beter leven was geweest dan in hun eigen tijd.” (p. 368)

Voor haar boek heeft Beard gekozen voor een chronologische opbouw waarbij ze start met de stichtingsmythe van de stad Rome in de achtste eeuw voor Christus en eindigt bij de toekenning van het burgerschap aan alle vrije inwoners van het rijk door Caracalla in 212. In haar vuistdikke boek krijgt Beard het voor elkaar om een heldere geschiedenis van het Romeinse Rijk neer te zetten. Ze doet dit op fenomenale wijze. Zo zoomt ze in haar verhaal zo nu en dan specifiek in op een bepaalde periode of keizer zonder te veel te verzanden in details. De grote lijnen van de geschiedenis blijven in haar boek continu duidelijk voor de lezer. Daarbij weet ze op haar eigenzinnige wijze leuke anekdotes toe te voegen aan het grotere verhaal. Zo kan ze het niet laten uit te leggen waar de bijnaam van keizer Caligula vandaan komt:

”Het was aan zijn ouders te danken dat Gaius met de gênante bijnaam Caligula (soldatenlaarsje) werd opgezadeld, waaronder hij nu beter bekend is.” (p. 356-358)

De titel van Beards boek is afgeleid van het acroniem SPQR dat staat voor Senatus Populusque Romanus (de senaat en het volk van Rome). Aldus Beard:

“Dit boek is naar ik hoop niet gewoon Een geschiedenis van het antieke Rome, maar een onderdeel van dit gesprek met zijn senaat en volk: SPQR.” (p. 489)

Dat is het boek zeker, Beard heeft namelijk niet alleen een fascinerende geschiedenis van het Romeinse Rijk neergepend, maar weet ook als geen ander de vinger op de zere plek te leggen wanneer het gaat om misvattingen in onze geschiedschrijving. Ze schroomt ook niet om zelf kritisch te zijn. Zo is zij zich er terdege bewust van dat met het continue onderzoek en de ontdekkingen die nog steeds gedaan worden onze kennis over de Romeinse geschiedenis met de juiste kritische houding alleen maar groter kan worden. Hoewel SPQR een vuistdik boek is, hoop ik niet dat het formaat potentiële lezers ontmoedigd. Je zult als lezer namelijk merken dat Beard er woord voor woord heeft gezorgd dat de geschiedenis boeit. Liefhebber van de Romeinse geschiedenis? Dit boek mag niet in je boekenkast ontbreken!

Vera Weterings