De kleinere en middelgrote musea hebben het moeilijk. De laatste vier jaar bleek uit cijfers van de Museumvereniging dat kleinere musea vaker rode cijfers schrijven. Dit beeld werd in juli 2016 nogmaals bevestigd naar aanleiding van een onderzoek van NRC onder 144 kleine en middelgrote musea. Zonde, want de kleinere musea zijn zeker de moeite waard. Afgelopen vrijdag werd in het Frans Hals Museum een boek gepresenteerd dat juist de kleinere musea onder de aandacht brengt. In De museale snelweg af gaat oud-museumdirecteur van het Frans Hals Museum, Karel Schampers, terug naar de essentie van het museumbezoek. Hij legt de nadruk op de kleinere musea in België en Noord-Frankrijk.

De keuze voor het Frans Hals Museum als plaats om het boek te presenteren is gezien de achtergrond van Schampers als oud-directeur niet zo gek. Huidig directeur Ann Demeester verwacht dat Schampers het museum heeft uitgekozen als een soort waarschuwing zodat het museum zijn puurheid blijft behouden. Mijns inzien zit dat bij het Frans Hals Museum wel goed. Enige tijd geleden kwam het nog met een route langs de vaste collectie die bijna niet dichterbij de kunst kan komen dan Ik zie, ik zie… deed. De route die gemaakt werd in samenwerking met kunsthistorica Wieteke van Zeil, bekend van Dichterbij en haar columnreeks Oog voor detail in De Volkskrant, liet bezoekers immers kennismaken met bijzondere details op werken uit de vaste collectie.

Het idee voor De museale snelweg af ontstond toen Schampers met de auto op vakantie ging en een keer niet direct doorreed naar zijn bestemming, maar een

tussenstop besloot te maken bij Musée Matisse in Le Cateau-Cambrésis. Daar werd Schampers verrast door een indrukwekkend overzicht van het gehele oeuvre van Matisse in een prachtig gerestaureerd zeventiende-eeuws stadspaleis. Wie had dat in een Frans achterafdorpje verwacht! Dit museumbezoek zorgde ervoor dat Schampers een toenemend verlangen kreeg naar kunstmusea waar je in alle rust ongestoord kunt rondkijken en waar de kunst nog ongehinderd tot haar recht kan komen. Het resultaat bracht Schampers onder in een kunstreisgids voor België en Noord-Frankrijk. Tijdens de boekpresentatie was Pauline Slot uitgenodigd. Zij schreef het boek Museumbezoeking waarin zij ingaat op de manier waarop wij ons in een museum gedragen.

Gekscherend verwijt ze de musea die Schampers beschrijft het ontbreken van een aantal zaken die je heden ten dage toch in een museum mag verwachten. Museum Mayer van den Bergh heeft immers nog enkel een authentieke voordeur als entree. Waar is de aanbouw, opbouw, ondergrondse entree met roltrap of de toegevoegde badkuip of ufo op het dak? Ook het Musée Matisse kreeg ervan langs van Slot: er was immers geen souvenirwinkel en hoe moet dat nou? In het museum hoor je toch een hondenhalsband of op z’n minst een sleutelhanger te kunnen kopen? Het Van Gogh Museum loopt met zijn grote keuze aan hebbedingetjes voorop. Zij hebben zelfs een pop met afneembaar oor. Het niet hebben van een museumshop is dan ook een gemiste kans voor Musée Matisse. Matisse kon aan het einde van zijn leven immers niet meer lopen, daar is qua merchandising volgens Slot zeker wat mee te doen. Ook de O.L.V. Kathedraal in Tournai voldeed niet aan de verwachtingen. Er was geen museumcafé, dus waar moet je dan heen voor een heerlijke latte macchiato of huisgemaakte cheesecake? Ook had er meer gehaald kunnen worden uit de bijzondere locatie waar La Piscine-Musée d'Art et d'Industrie André Diligent is gevestigd. Dit museum in Roubaix is namelijk gehuisvest in een voormalig zwembad.

Maar genoeg gekkigheid, na deze vermakelijke analyse vervolgt Slot haar verhaal over het nieuwe boek van Schampers. Ze is blij dat er eindelijk een boek is dat teruggaat naar de essentie van het museumbezoek. De laatste jaren gedroeg het museum zich steeds meer als een beursgenoteerd bedrijf dat elk jaar meer winst moest behalen van de overheid. De strijd om aandacht en bezoekers werd steeds groter. Het museum hunkerde naar fans en stond te trappelen om aan tafel te schuiven bij De Wereld Draait Door-presentator Matthijs van Nieuwkerk. Voor Slot was het duidelijk, Schampers had genoeg van het museum als doorgedraaide marketingmachine of pretpark dat aan de lopende band blockbuster-tentoonstellingen organiseert.

In zijn boek laat Schampers zien hoe de kleinere musea in België en Noord-Frankrijk de krenten in de pap vormen. Zoals we van Schampers gewend zijn, is hij niet een en al lof stelt Slot. Een aantal museumdirecteuren zullen niet blij zijn met Schampers die van een aantal musea zonder een blad voor de mond te nemen uitlegt waarom zij het boek niet hebben gehaald. Deze nuchtere manier van doen, zorgt voor een verfrissend boek dat uitnodigt tot het bezoeken van de besproken musea in België en Noord-Frankrijk. En niet getreurd, Schampers kon het ook niet nalaten om te vermelden dat hij bezig is met een volgend deel waarin hij Nederlandse musea onder de loep neemt.

Vera Weterings

De recensie van De museale snelweg af verschijnt donderdag op deze site.