Recensent: Vera Weterings

Varen op de Romeinse Rijn. De schepen van Zwammerdam en de limes, Tom Hazenberg en Paul van der Heijden

Hazenberg Archeologie, Leiden 2016
ISBN 978 90 818683 72

Hardcover, met illustraties in kleur en zwart-wit en illustratieverantwoording
44 pagina’s
€ 12,50

Varen op de Romeinse Rijn

Het boekje Varen op de Romeinse Rijn. De schepen van Zwammerdam en de limes van Tom Hazenberg en Paul van der Heijden komt uit als zevende deeltje in de reeks Stap in het Verleden. Dit is een serie toegankelijke publieksboekjes over de archeologie en geschiedenis van een bepaalde plek in een bepaalde periode. De boekjes worden gekenmerkt door hun verhalende karakter, hun handzame formaat en de vele foto's en illustraties. Varen op de Romeinse Rijn past prima in dit format en is tevens het eerste publieksboek over de Romeinse schepen langs de Nedergermaanse limes. Aanleiding tot het schrijven van het boekje zijn de opgravingen van zes Romeinse schepen bij Zwammerdam zo’n 45 jaar geleden. In de periode 1971-1974 kreeg Zwammerdam namelijk veel nationale en internationale aandacht toen een compleet Romeins fort werd aangetroffen en korte tijd later als klap op de vuurpijl ook nog eens zes Romeinse schepen. Onderzoek, berging en conservering maakte van de vondst bij het kleine Zwammerdam een mijlpaal in de Europese archeologie en het kleine dorp aan de Oude Rijn werd op die manier vereeuwigd in het wereldwijd bekend geworden scheepstype ‘Zwammerdam’.

Sinds de ontdekking van de Zwammerdamschepen is er veel scheepsonderzoek naar gedaan. Nu de schepen ook overal langs de limes terugkeren en worden tentoongesteld vonden auteurs Hazenberg en Van der Heijden van Hazenberg Archeologie het tijd worden om ook het verhaal van de schepen aan het publiek te presenteren. Het resultaat is het compacte boekje Varen op de Romeinse Rijn. Hoewel de omvang van het boekje geen hoge verwachtingen wekt, is het boek toch gebaseerd op de laatste stand van de wetenschap. In het boekje is dit goed te merken, hoewel de teksten erg toegankelijk zijn geschreven en de afbeeldingen ook weinig aan de verbeelding overlaten wordt er soms zeer specifiek ingegaan op bepaalde aspecten van de schepen. Zo worden de constructies van de zes Zwammerdamschepen beschreven en is er ook aandacht voor het materiaal van de schepen en het onderzoek naar het soort schepen dat in Nederland zal hebben gevaren. De informatie wordt continu begeleid door verhelderende afbeeldingen, zoals foto’s van de opgravingen en duidelijke reconstructietekeningen van de schepen en hun onderdelen.

Naast de Zwammerdamschepen is er in het boekje ook aandacht voor de scheepsopgravingen van Woerden en Utrecht-Leidsche Rijn. Het boek heeft een chronologisch opbouwende indeling. Zo krijgt de lezer eerst een korte inleiding over de transportroutes in onze streken ten tijde van de Romeinen en met name de scheepsroutes. Hierna wordt toegespitst op het soort schepen dat over de Rijn voer. Hierbij wordt direct ook aangestipt dat het vrij opmerkelijk is dat er in Nederland nauwelijks oorlogsschepen zijn teruggevonden. De auteurs geven hierbij aan dat de wetenschap uitwijst dat oorlogsschepen als ze kapot gingen over het algemeen niet zonken, maar uit elkaar vielen waarna de houten onderdelen wegdreven. Het hout is dan ook vaak hergebruikt en niet meer te herleiden naar een oorlogschip. Naast het soort schepen is er ook aandacht voor de vracht die ze vervoerden, dit varieerde van handelswaar tot bouwmateriaal.

Nu de lezer de nodige basiskennis heeft wat betreft Romeinse schepen in het gebied van de Rijn wordt toegespitst op de zes schepen die in Zwammerdam werden gevonden: drie vrachtschepen en drie boomstamkano’s. De schepen worden beschreven en begeleid door tekeningen die bij de opgravingen zijn gemaakt, foto’s van de vondsten en reconstructies van de schepen. Ook de vijf meter lange stuurriem wordt behandeld. Er is echter niet alleen aandacht voor de schepen zelf, maar ook alle rumoer om de opgravingen waaronder de (inter)nationale belangstelling, de koninklijke bezoeken en de nationale crowdfunding actie ‘Redt het Romeinse schip’. Deze laatste actie was nodig om een stalen damwand rond Zwammerdam 4 te slaan, zodat het grondwater kon worden weggepompt en het schip kon worden opgegraven. Tot slot, is in het boekje te zien hoe ruim 45 jaar later de schepen of replica’s nu te zien zijn in Utrecht – Castellum Hoge Woerd, Woerden en het nieuwste bezoekerscentrum in Zwammerdam: NIGRVM PVLLVM.

Varen op de Romeinse Rijn is een zeer compact en mooi boekje over de schepen van Zwammerdam en de limes. Het boekje is ondanks de prettige schrijfstijl en zijn omvang niet te oppervlakkig. Hoewel de inleidende hoofdstukken voor een historicus gesneden koek zijn, zullen de mooie reconstructietekeningen en specifieke informatie over de schepen ook hen zeker aanspreken. Daarbij is het bovenal een prachtig boekje om eens in te bladeren en te zien hoe de Romeinse schepen in onze streken eruit zagen.

Vera Weterings