In wat vroeger het grensgebied tussen het graafschap Holland en de hertogdommen Brabant en Gelre was, ligt het vestingstadje Heusden. Vanwege de strategische ligging was Heusden al vroeg in de middeleeuwen het toneel van strijd en oorlogsgeweld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat hier in de loop van de twaalfde eeuw één van de eerste waterburchten van Noordwest-Europa verrees. De contouren van het eens zo machtige kasteel, dat een donjon met muren van vier meter dik bezat en in later eeuwen regelmatig onderdak bood aan Jacoba van Beieren, zijn in de moderne tijd weer zichtbaar gemaakt. De rest van het kasteel moet de bezoeker erbij bedenken aangezien vrijwel het gehele kasteel inclusief voorburcht aan het eind van de zeventiende eeuw werd verwoest toen de munitievoorraad die erin lag opgeslagen ontplofte.
Ook later in de geschiedenis is Heusden meer dan eens inzet van oorlogsinspanningen geweest. Haar belangrijkste periode beleefde zij ten tijde van de Nederlandse Opstand tegen het Habsburgse gezag. Na aanvankelijk Filips II en de zijnen trouw te zijn gebleven, koos ook Heusden in 1577 voor de prins. Vanaf 1581 wordt koortsachtig gewerkt om Heusden tot een geduchte vestingstad te maken. Onder leiding van Adriaen Anthonisz. en Jacob Kemp werd Heusden tot een schoolvoorbeeld van het Oud Nederlands Vestingstelsel omgetoverd.
De in verval geraakte omwalling, bolwerken en ravelijnen dreigden in de jaren na de Tweede Wereldoorlog ten prooi te vallen aan de in die jaren geldende moderniseringsdrang. De wallen zouden in de gracht geschoven moeten worden om zo nieuwe bouwgrond te creëren. Gelukkig is hiervan afgezien, en is in plaats daarvan aan het einde van de jaren ’70 een grootschalige renovatie van Heusdens vestingwerken voltooid. Het resultaat is verbluffend en geeft een prachtig beeld van de wijze waarop een vroegmoderne vestingstad eruit zag. Gaat u vooral zelf eens een kijkje nemen!
Wouter van Dijk