Recensent: Vera Weterings

Rijksmuseum. Het gebouw, de collectie en de groene buitenzaal, Cees W. de Jong en Patrick Spijkerman

Amsterdam University Press, Amsterdam 2015
ISBN: 978 90 8964 899 0

Gebonden, met kleurenillustraties
96 pagina’s
€ 19,95

Rijksmuseum

Het Rijksmuseum werd door architect Pierre Cuypers als een neogotisch Gesamtkunstwerk neergezet in 1885. Het gebouw is uitbundig versierd met glas-in-lood, terrazzovloeren, druk bewerkte ornamentiek in steen, hout en metaal. Toen het Rijksmuseum moest worden verbouwd was het devies ‘Verder met Cuypers’. Dit moest niet alleen worden opgevat in de trant van renovatie, maar ook restauratie. Toen het Rijksmuseum in 2013 werd heropend was het door Cruz Y Ortiz Arquitector ‘in nieuwe luister hersteld’. Het vernieuwde museum weet architectuur, kunst en geschiedenis met elkaar te verweven. In het boek Rijksmuseum. Het gebouw, de collectie en de groene buitenzaal wordt de lezer meegenomen op een ontdekkingstocht langs de architectonische hoogtepunten van het gebouw aan de hand van verschillende plattegronden en aanzichten van het Rijksmuseum. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de topstukken uit de Nederlandse kunst en geschiedenis en de groene buitenzaal met daarin Oudnederlandse bouwfragmenten en beelden.

Het boek is opgebouwd uit korte essays over specifieke thema’s. Deze essays zijn geschreven door verschillende auteurs met elk een eigen specialisme. Zo zijn de essays over de verbouwing onder het mom van ‘Verder met Cuypers’, en de plattegronden en aanzichten beschreven door Cruz y Ortiz Arquitectos die ook de verbouwing hebben uitgevoerd. Kunsthistoricus Wies van Leeuwen kent Cuypers’ werk als restaurateur goed en schreef over de totstandkoming van het Rijksmuseum als opdracht van Pierre Cuypers. In zijn essay behandelt hij de worsteling die Cuypers tijdens de bouw onderging. Zo zijn de stijlen vele malen gewijzigd. De redactie was in handen van Cees W. de Jong en Frits van Dongen die eerder het boek Het Nieuwe Rijksmuseum. Pierre Cuypers en Georg Sturm in ere hersteld (2013) uitbrachten.

Naast de vernieuwingen die de architecten hebben aangebracht, zijn er ook veel zaken in oude luister hersteld. Zo vertelt Spijkerman in zijn essay over de oorspronkelijke decoraties van Pierre Cuypers die zijn teruggekeerd. Hij gaat hierbij in op de nauwkeurige restauratie en reconstructie, een proces dat net als Cuypers’ project is uitgevoerd met een groep ambachtslieden die in staat was zijn ontwerpen te reproduceren.  Hierbij zijn ook de wandschilderingen van de Weens-Amsterdamse historieschilder Georg Sturm herontdekt, gerestaureerd en teruggeplaatst. Sturm was bevriend met Cuypers en maakte zo’n zeventig wandschilderingen die een integraal onderdeel uitmaakten van het Gesamtkunstwerk van Cuypers. Zo’n dertig jaar na de opening van het Rijksmuseum in 1885 zijn de eerste schilderingen van de muren afgenomen. In de loop van 2005 werden de doeken herontdekt in het kelderdepot van het Rijksmuseum en kregen zij een uitgebreid conditierapport en behandelingsverslag.

In de essays van Cruz y Ortiz Arquitectos wordt stilgestaan bij de oorspronkelijke functie van het gebouw en de nieuwe behoeften door stijgende bezoekersaantallen en eisen die aan hedendaagse musea worden gesteld. Zo waren in de eerste tekeningen van Cuypers de binnenhoven bedoeld als ingangen van het gebouw. Uiteindelijk zijn deze verlaagd en werden de ingangen naar de noordgevel en de trappenhuizen richting het zuiden verplaatst. In het renovatieproject was het idee hersteld om de binnenhoven te gebruiken als ingang tot het museum. Naast de binnenhal wordt het renovatieproject in onder andere de Eregalerij, Nachtwachtzaal, Teekenschool en het Aziatisch paviljoen besproken. De teksten worden extra luister bijgezet door de plattegronden, aanzichten en prachtige foto’s van het interieur.

Naast inzicht in de oorspronkelijke bouw van het gebouw door Pierre Cuypers en het restauratieproject wordt ook een korte introductie gegeven over de totstandkoming van de collectie. In zevenmijlslaarzen snelt De Jong door de ontstaansgeschiedenis van het museum en de herkomst van de kerncollectie. Mocht de lezer zich willen verdiepen in de topstukken uit de collectie dan zou deze het werk De geschiedenis van Nederland in 100 voorwerpen van Gijs van der Ham kunnen lezen.

Al met al is Rijksmuseum. Het gebouw, de collectie en de groene buitenzaal een fijn handzaam boek met prachtige illustraties dat een goed inzicht geeft in het oorspronkelijke gebouw van het Rijksmuseum als Gesamtkunstwerk van Pierre Cuypers en hoe dit nu in ere is hersteld met de renovatie. Zowel de collectie in het gebouw als in de tuin en het interieur en exterieur komen aan bod. De teksten worden verduidelijkt met prachtig beeldmateriaal in de vorm van historische zwart-wit foto’s, kleurenillustraties van de huidige interieurs en overzichtelijke plattegronden. Het boek is naast een prachtig souvenir over het gebouw ook een mooie gids over de totstandkoming van het nieuwe Rijksmuseum.

Vera Weterings