De Hofvijver, hart van Den Haag, Jantien Overduin

WBooks (Amsterdam 2013)
ISBN 978 90 400 7814 9

Harde kaft, rijk geïllustreerd in kleur en literatuurlijst
112 pagina’s
€ 17,95

De Hofvijver 

De Hofvijver, hart van Den Haag gaat in op de geschiedenis van het gebied rond de Hofvijver in Den Haag van de aanleg tot heden.  Ruim zevenhonderd jaar geleden werd de vijver aangelegd als watervoorziening van het hof van de graaf van Holland. In 1353 werd de vijver voor het eerst benoemd. Het verhaal van de aanleg en het latere gebruik van de hofvijver is voorzien van vele illustraties, die het boek meer context geven . Zo helpt het schilderij van Bartholomeus Johannes van Hove uit 1830 bij het scheppen van een beeld van de Gevangenpoort en de Plaats en geeft het werk de Onthoofding van Oldenbarneveltuit 1619 van Simon Fokke een beeld van de terechtstelling van de raadspensionaris.

Het boek wordt afgewisseld door de vele wisselende perioden van bloei en vooruitgang, maar ook van teruggang en depressie. Tegenwoordig staat dit gebied met name bekend als het politieke centrum van Nederland, waar vorsten, politici en andere hoogwaardigheidsbekleders hun opwachting maakten en maken. Daarnaast zijn er aan de Hofvijver een aantal belangrijke musea gevestigd, waaronder het Haags Historisch Museum, De Gevangenpoort, het Mauritshuis en Museum Bredius. Rond de hofvijver heeft ook een van de zwartste bladzijden van de geschiedenis van Nederland zich afgespeeld: de lynch van de gebroeders De Wit op de Plaats.

De hofvijver, hart van Den Haag is een fraai werk waarin in vogelvlucht door de geschiedenis van dit gebied wordt gegaan. De ruim honderd pagina’s vertellen in woord en beeld het verhaal over de vijver en het omliggende land. Dit werk is echter niet alleen interessant voor de Hagenaar omdat het een deel van de geschiedenis van de stad belicht, maar ook voor de Nederlander in het algemeen. De Hofvijver heeft door de geschiedenis heen namelijk een belangrijke rol gespeeld. Hoewel de vijver zelf niet buitengewoon groot is – slechts zo’n 260 bij 90 meter – zijn de gebeurtenissen die zich hier hebben afgespeeld dat zeker wel.

Dat deze plek het toneel was voor veel belangrijke momenten uit de Haagse en vaderlandse geschiedenis wordt al snel duidelijk. Een voorbeeld hiervan is de terechtstelling van landsadvocaat en later raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. Ondanks zijn aanvankelijk nauwe samenwerking met de stadhouder, Maurits van Oranje, kwam het uiteindelijk toch tot een botsing tussen de twee. Van Oldenbarnevelt speelde een belangrijke rol tijdens de Nederlandse Opstand, maar toen hij in 1617 een stedelijke militie in het leven riep om de onrust in de steden te bedwingen, voelde Maurits zich gepasseerd en pleegde hij een staatsgreep. Hij liet de raadspensionaris en enkele van zijn vertrouwelingen arresteren. Tijdens een schijnproces werd Van Oldenbarneveld beschuldigd van hoogverraad en ter dood veroordeeld. Op 13 mei 1619 werd het vonnis op een schavot op het Binnenhof voltrokken.

Naast Van Oldenbarnevelt werd ook Aleid van Poelgeest hier vermoord. Zij was de geliefde van graaf van Holland, Albrecht van Beieren, en werd in de nacht van 22 op 23 september 1392 tijdens een nachtelijke wandeling bij de Gevangenpoort met messteken vermoord door een groep Hoeken onder leiding van de edelen Hughe en Dirk de Bloote. Waarom zij vermoord werd, is niet met zekerheid te achterhalen. Van Beieren zag de moord in elk geval als een persoonlijke aanval op zijn autoriteit en greep de gebeurtenis aan om af te rekenen met een aantal van zijn politieke tegenstanders.

De meest gruwelijke moord die in deze omgeving plaatsvond was echter die van de gebroeders de Witt, Johan en Cornelis, in het rampjaar 1672. Dit was een van de meest afschuwelijke moorden uit de Nederlandse geschiedenis: Johan en Cornelis werden uit de Gevangenpoort gesleept en op de Plaats gedood. Vervolgens werden ze naakt opgehangen op het schavot en gelyncht.

Naast de donkere bladzijden uit de geschiedenis van de Hofvijver worden uiteraard ook de meer rooskleurige taferelen beschreven. Zo werd het gebied regelmatig gebruikt als plek van vermaak. Vanaf de middeleeuwen tot in de zeventiende eeuw werden er op de Hofvijver bijvoorbeeld waterspelen gehouden.  Bij dit spel probeerden de deelnemers elkaar met een lans van een boot te duwen. Ook zien we op verschillende schilderwerken dat de Hofvijver in de winter werd omgetoverd tot schaatsbaan.

In het boek wordt overigens niet alleen de geschiedenis van de Hofvijver in beeld gebracht, maar wordt ook de huidige functie van de vijver besproken. Zo wordt de vijver tegenwoordig regelmatig gebruikt voor kunstprojecten, concerten en theatervoorstellingen.

Vrij onbekend, maar een prachtig architecturaal hoogstandje, is het vuurwerkpaviljoen dat in de achttiende eeuw voor enkele maanden de Hofvijver sierde. Ter ere van de Vrede van Aken werd in 1749 een vuurwerkpaviljoen opgezet. Pieter de Swart, hofarchitect van stadhouder Willem IV van Oranje, ontwierp het paviljoen dat op 13 juni 1749 in de Hofvijver verrees. Het paviljoen lag midden in de Hofvijver op een op palen getimmerd podium van 100 meter breed en 34 meter diep. Het bouwwerk was rijkelijk voorzien van versieringen die de toeschouwer lieten zien aan welke voorvallen, gebeurtenissen, omstandigheden en persoonlijkheden de Vrede te danken was. Hoewel het paviljoen maar een kort leven was gegund is deze vereeuwigd in een maquette uit 1749. Deze maquette is tegenwoordig in het Haags Historisch Museum te bezichtigen. Andere bouwwerken die in het boek met een korte ontstaansgeschiedenis worden beschreven zijn het Mauritshuis, het Torentje, de Ridderzaal, de Gevangenpoort en het Haags Historisch Museum.

De Hofvijver is  uitgebracht als tweede deel van de ‘groen-gele reeks’ over topstukken uit de collectie van het Haags Historisch Museum. In de inleiding van het werk spreekt museum directeur Antoinette Visser van een topstuk dat vanuit het raam van het museum mooi te bekijken is. De lezer zal na het lezen van deze publicatie kunnen instemmen met deze titel. De Hofvijver is de titel ‘topstuk’ namelijk meer dan waard. Wie echter een grondig onderzoek naar de vijver en de omliggende gebouwen verwacht, wordt teleurgesteld. De Hofvijver. Hart van Den Haag is een publieksboek dat boordevol kleuren illustraties en informatieve teksten een toegankelijke en aantrekkelijk geschreven impressie geeft van de geschiedenis van de vijver naast het Binnenhof.

Vera Weterings