Het was 1931 toen Einstein het kort daarvoor geopende Nederlandsch Historisch Natuurwetenschappelijk Museum (zoals Rijksmuseum Boerhaave toen heette) met een bezoek vereerde. De krabbels in het gastenboek laten zien dat hij in het gezelschap is van zijn vriend Paul Ehrenfest, diens zoon Paul jr. en Wander Johannes de Haas, de opvolger van Heike Kamerlingh Onnes.

Directeur August Crommelin stelt speciaal voor de bijzondere gast de Armstrong stoomelektriseermachine uit 1840 in werking. Einstein uitte, aldus Crommelin, ‘zijn groote bewondering voor de inrichting en den inhoud van het museum’.

In 1953 organiseert het museum een tentoonstelling over Hendrik Lorentz en Kamerlingh Onnes. Directrice Maria Rooseboom vraagt Einstein om een bijdrage. Einstein geeft enthousiast gehoor aan het verzoek van Maria Rooseboom. Hij stelt alle post die hij van beide heren bezit ter beschikking van de tentoonstellingsmakers. Sterker nog, het museum mag het houden. Over Kamerlingh Onnes schrijft Einstein dat er ‘achter zijn warme en aimabele persoonlijkheid een volharding en energie school, die men zelden aantreft’. Voor Lorentz gaat hij wat langer zitten.

Vanuit het Institute for Advanced Study in Princeton schrijft Einstein een ontroerend portret van Lorentz. Deze Leidse hoogleraar was ‘s werelds leidende theoretische fysicus voordat Einstein het stokje overnam. Einstein beschouwde Lorentz als een soort vaderfiguur. Ook stuurt Einstein het museum zijn correspondentie met Lorentz, waaronder het befaamde telegram uit 1919.

Vanwege het bijzondere feit dat Robbert Dijkgraaf nu huist in werkkamer van Einstein in Princeton, vroeg de huidige museumdirecteur Amito Haarhuis hem om te reflecteren op de samenkomst van het 100-jarige jubileum en de revolutionaire foto van een zwart gat, en hoe beide gebeurtenissen een verificatie zijn voor de Algemene Relativiteitstheorie van Einstein. Eerder noemde Dijkgraaf de samenkomst van deze gebeurtenissen een ‘kosmische coïncidentie’. Die reflectie resulteerde in een essay als inleiding op de tentoonstelling Alle Einsteins.

Vera Weterings

De pop-up tentoonstelling Alle Einsteins is nog tot en met 27 oktober 2019 te bezichtigen in Rijksmuseum Boerhaave in Leiden.