Recensent: Wouter van Dijk

Hotel Florida. Idealisme, liefde en oorlogsjournalistiek in de Spaanse Burgeroorlog, Amanda Vaill
Vertaald door Richard Kruis

Meulenhoff Boekerij, Amsterdam 2014
ISBN: 978-90-290-8895-4

Paperback met enkele illustraties in zwart/wit, kaarten, noten, lijst met termen en afkortingen, bibliografie, chronologie, register en lijst van hoofdpersonen
511 pagina’s
€29,99

Oorlogscorrespondenten in de Spaanse Burgeroorlog

Hotel Florida vertelt aan de hand van deels niet eerder gepubliceerde, persoonlijke documenten zoals brieven de persoonlijke ervaringen van een zestal hoofdpersonen in de Spaanse Burgeroorlog. Amanda Vaill staat in historische kringen niet bepaald bekend als autoriteit op het gebied van de Spaanse Burgeroorlog, toch heeft ze ervoor gekozen het veel betreden pad van de belevenissen van journalisten en correspondenten ten tijde van die oorlog te kiezen. Een gewaagde keus, temeer ze niet nalaat hier en daar de gevestigde orde te kapittelen. Zo geeft ze aan het op z’n minst opmerkelijk te vinden dat Paul Preston in zijn We Saw Spain Die (2008) in de Rus Michail Koltsov niets meer ziet dan een verslaggever voor de Pravda. Vaill is ervan overtuigd dat hij tevens voor de Russische geheime dienst werkte, de NKVD, een stelling die ze overtuigend uiteenzet. Toch bevat het boek in de Nederlandse vertaling helaas ook slordigheden, bijvoorbeeld de mededeling dat de rechtse politicus José Calvo Sotelo werd vermoord vóór de aanslag op de socialistische Assalto-officier José Castillo, terwijl dit juist net andersom gebeurde als vergelding voor de moord op Castillo. Vaill's oorspronkelijke Engelstalige boek bevat deze fout niet.

De zes hoofdpersonen in het boek worden aanvankelijk individueel, later voornamelijk als koppels gevolgd. Ernest Hemingway en Martha Gellhorn, Robert Capa en Gerda Taro en Arturo Barea en Ilse Kulcsar zijn de hoofdrolspelers waarlangs de steeds afwisselende verhaallijnen elkaar afwisselen. Hemingway en Gellhorn trekken naar Spanje om verslag te doen van de oorlog, net als Capa en Taro, zij het in woord en geschrift waar Capa en Taro de fotografie als medium gebruiken. Voor hen was de oorlog tevens een kans hun naam als oorlogsfotografen te vestigen. Barea, een Republikeinse Madrileen, en Kulcsar, een socialistische balling uit Oostenrijk, leren elkaar kennen op het censorbureau in Madrid waar Barea de berichten van oorlogsverslaggevers controleert voor ze de wereld ingestuurd worden.

Het boek is opgedeeld in drie delen, waarbinnen de gebeurtenissen chronologisch worden verteld per koppel en per plaats van handeling. Op deze manier worden de personages van maand tot maand gevolgd voor de duur van de oorlog, waarbij ze zich overigens niet allemaal altijd in Spanje bevinden. Vaill’s levendige schrijfstijl zorgt ervoor dat het forse boek niet gaat vervelen en vlotjes leest. Dit gaat echter niet ten koste van de inhoudelijke kwaliteit van haar werk, zoals uit de tekst en ook het notenapparaat achter in het boek blijkt heeft ze zich terdege in het onderwerp ingelezen waardoor de nodige duiding van gebeurtenissen naast de belevenissen van de hoofdpersonen plaatsvindt. Daarbij zorgt de nodige achtergrondinformatie over de politieke situatie bij de lezer voor een completer beeld van de situatie waarin de hoofdrolspelers zich bevonden.

Naast de hierboven al genoemde hoofdpersonen wordt door Vaill ingezoomd op een veel groter en bonter internationaal gezelschap van journalisten, militairen, burgers en avonturiers die zich ten tijde van de oorlog in Republikeins Spanje, meestentijds in Madrid, ophielden. Middelpunt van deze bedrijvigheid was het hotel Florida, een kolos van een pand waarin tijdens de oorlog heel veel buitenlanders hun intrek namen. Naast de prozaïsche bezigheden die het werk van verslaggevers kenmerkt, zoals het hengelen naar opdrachten voor Taro en Capa of het bakkeleien over ingestuurde kopij in het geval van Hemingway en Gellhorn, beschrijft Vaill natuurlijk ook de later legendarisch geworden episodes uit het levensverhaal van haar hoofdpersonen. Zo doet ze uit de doeken hoe Barea bij een bezoek aan een superieur een aantal foto’s van de vernietiging weet te redden die niet geschikt werden geacht voor propagandadoeleinden, ze toonden immers de zwakte van de Republiek. Barea acht ze juist wel belangrijk omdat ze de gruwelijke waarheid lieten zien over wat de Nationalisten met hun bombardementen aanrichtten. Hij zou hierin gelijk krijgen want de foto’s met daarop door bombardementen omgekomen kinderen zouden later verschijnen in vele kranten en wereldberoemd worden op de propagandaposters waarbij ze begeleid werden door de tekst If you tolerate this your children will be next.

Een ander voorbeeld is de verschijning van George Orwell in het boek, en zijn ontmoeting met Hemingway’s schrijversvriend John Dos Passos. Beide spreken ze met Andrés Nin, de toenmalige leider van de revolutionair-marxistische partij POUM (Partido Obrero de Unificación Marxista) die later zou worden ontvoerd en vermoord in de jacht op subversieve elementen en andersdenkenden door de communisten. Natuurlijk wordt ook over het noodlottige ongeval van Gerda Taro verteld, die op de terugweg van het front bij Brunete in 1937 bij een verkeersongeluk om het leven komt. De film die Dos Passos en Hemingway met Joris Ivens maken komt uitgebreid aan bod, net als de nodige anekdotes, zoals over een gevallen bom die niet ontploft en waarin een briefje van een linkse Duitse arbeider wordt gevonden waarin deze uitlegt dat de lezers voor de bommen die hij maakt niet bang hoeven te zijn.

De meeslepende schrijfstijl van Vaill, in combinatie met haar gegronde (literatuur)onderzoek naar de periode en de daardoor juiste historische setting, zorgt ervoor dat het boek prettig leesbaar is én inhoudelijk overeind blijft. Voor wie geïnteresseerd is in de Spaanse Burgeroorlog en daarbij verder wil kijken dan louter de gebeurtenissen op het slagveld is dit boek dan ook zeker een aanrader.

Wouter van Dijk