Oudste stad van Holland

Oudst gevonden stadszegel Dordrecht (1525)

Geertruidenberg bestaat overmorgen, 21 september, exact 804 jaar. Op 21 september 1213 verwierf Geertruidenberg van graaf Willem I van Holland een aantal privileges en rechten. Hiermee was Geertruidenberg de eerste stad in het graafschap Holland. Inmiddels bestaat de gemeenschap uit drie kernen die nu deel uitmaken van de gemeente Geertruidenberg: Raamsdonk, Raamsdonksveer en Geertruidenberg.

De stad ontleent zijn naam aan Gertrudis van Nijvel, die hier in de zevende eeuw op een heuvel een klooster zou hebben gesticht. In de stad zijn echter geen sporen van bewoning aangetroffen van voor de elfde eeuw. Toen Geertruidenberg in 1213 stadsrechten kreeg maakte het deel uit van de graafschap Holland en het latere Gewest Holland. De strategische ligging zorgde ervoor dat de stad zich spoedig kon ontwikkelen. Hierdoor werd de stad ook wel ‘Sleutel van Holland’ genoemd. Rond 1320 verwierf Willem van Duivenvoorde het schoutsambt van Geertruidenberg en werd de stad ommuurd met rondelen en poorten, ook werd er een kasteel gebouwd.

Beleg van Geertruidenberg

In 1420 kwam een einde aan de bloeiperiode met de verovering door het Kabeljauwse Dordrecht en de daaropvolgende Sint-Elisabethsvloed van 1421. De stad werd zwaar beschadigd, verloor de handelsfunctie en raakte vele voorrechten kwijt. Wel kwam de riviervisserij op, Geertruidenberg werd zo een belangrijke marktplaats voor zalm, steur en elft. Toch werd de strategische ligging opnieuw belangrijk tijdens de Tachtigjarige Oorlog en kochten de Spanjaarden de stad in 1589 van de Engelsen. Vier jaar later werd de stad heroverd door Prins Maurits.

Beleg van Geertruidenberg

In 1807 werd de stad van Holland losgekoppeld. Met de vorming van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden in 1815 werd Geertruidenberg onderdeel van de provincie Noord-Brabant, wat hij nu nog steeds is. Zo wordt maar al te duidelijk wat een geschiedenis een stad van ruim 800 jaar kent. Hoewel Geertruidenberg tegenwoordig onderdeel is van de provincie Noord-Brabant wordt nog voortdurend gestreden met de stad Dordrecht om de titel ‘oudste stad van Holland’.

Dordrecht, Atlas van Blaeu (1652)

De eerste melding van Dordrecht wordt gedaan in een oorkonde uit 1049, het jaar waarin graaf Dirk IV van Holland zou zijn vermoord ‘bij Dordrecht’. De oorkonde is echter een vervalsing en stamt eigenlijk uit 1120 waar nog wordt gesproken van de nederzetting ‘Thredrith’, vernoemd naar het riviertje de Thuredrecht waar de stad Dordrecht langs ontstond. In 1220 gaf graaf Willem I Dordrecht stadsrechten en in het oudst bekende stadsrecht van 1220 wordt Dordrecht al op de hedendaagse manier geschreven.

Gezicht op de Maas bij Dordrecht, Albert Cuyp (1660)

Doordat de net iets oudere Hollandse stad Geertruidenberg sinds 1807 is toegevoegd aan de provincie Noord-Brabant wordt Dordrecht de oudste stad van Holland genoemd. Deze titel blijkt ook gerechtigd te worden doordat uit een oorkonde van de Graaf van Holland uit 1220 wordt gesproken over poorters en schepenen van Dordrecht en gilden. Het feit dat in die oorkonde wordt gesproken over  gilden wijst er op dat Dordrecht toen al stadsrechten had, gilden bestonden namelijk alleen in een stad met eigen rechten.

Atlas Schoemaker (1710-1735)

Het lijkt er op dat Dordrecht zich de titel ‘oudste stad van Holland’ kan toe-eigenen, toch ligt er nog een kaper op de kust: Muiden. De stad Muiden verkreeg namelijk al in 1122 stadsrechten, maar ligt pas sinds 1296 in Holland, nadat het Bisdom van Utrecht het Gooi had afgestaan aan het graafschap. De vete onder deze steden om de titel ‘oudste stad van Holland’ zal nog wel doorsudderen, maar één ding staat vast. In Holland liggen een aantal behoorlijk oude steden!

Vera Weterings