Recensent: Vera Weterings

Plato’s oplossing voor de planeet, samengesteld en vertaald door Gerard Koolschijn

Uitgeverij van Oorschot, Amsterdam 2017
ISBN 9789028280212

Gebonden, met namenlijst en verwijzing naar traditionele paginering
208 pagina´s
€ 17,50

Plato’s oplossing voor de planeet

De Griekse filosoof Plato (427-347 voor Christus) was een van de invloedrijkste denkers in de westerse filosofie. Hij was leerling van Sokrates (469-399 voor Christus) en leraar van Aristoteles (384-322 voor Christus) en schreef een dertigtal boeken. Hieronder bevonden zich twee omvangrijke werken over de politiek: De ideale staat en Wetten. In deze werken maakt Plato graag gebruik van de discussievorm waarin zijn leraar Sokrates (469-399) de boventoon voert en de gesprekspartner niet veel meer doet dan ja knikken. Algemeen wordt aangenomen dat Plato in zijn vroege werk een beeld van Sokrates geeft dat niet ver van de historische feiten is verwijderd en hem later steeds meer zijn eigen opvattingen in de mond legt. Zo stevende de mensheid in Plato’s opinie in de vijfde en vierde eeuw voor Christus al af op de ondergang, veroorzaakt door hebzucht en eigenbelang. Deze gedachte lijkt eeuwen later maar al te actueel in deze tijden van Trump, klimaatverandering, overbevolking en de groeiende kloof tussen arm en rijk. Zo dacht ook classicus Gerard Koolschijn die in zijn boek Plato´s oplossing voor de planeet diverse psychologische en politieke teksten van Plato selecteerde en samenbracht. Hiermee drukt hij de lezer met de neus op de feiten. Wat zeggen deze eeuwenoude teksten ons vandaag de dag? Wat kunnen we ervan leren? Koolschijn laat in zijn boek zien wat Plato’s teksten lezenswaardig en relevant voor het heden maakt.

Gerard Koolschijn studeerde klassieke talen en rechten en werkte als leraar op verschillende Haagse scholen en als rector van het Haagse gymnasium Sorghvliet. Hij legde zich toe op de vertaling van klassieke literatuur, met name van de Attische tragedie en de werken van filosoof Plato. Hij schreef Het democratische beest over Plato en de roman Geen sterveling weet. Zijn toneelvertalingen zijn vele malen door de grote Nederlandse toneelgezelschappen op de planken gebracht. In zijn recent verschenen Plato’s oplossing voor de planeet vergelijkt hij de huidige democratie met die van de Griekse. Deze democratische politiek was volgens Plato een korte termijnbeleid in dienst van economische groei. Wijziging van dat beleid was volgens Plato onmogelijk, omdat in een democratie de politici die weigeren om als stromannen van intelligente, materialistische zakenmannen de financiële belangen voorop te stellen worden weggestemd. In het boek zijn teksten uit negen boeken bijeengebracht die Plato’s politieke denkbeelden in grote lijnen aangeven. Dit zijn teksten uit verschillende perioden van Plato’s leven. Vanwege de thematische aanpak is de historische volgorde losgelaten. Hiermee wil Koolschijn niet zozeer zeggen dat Plato’s filosofie geen ontwikkeling heeft gekend, maar wel dat zijn denkbeelden op ethisch-politiek gebied in de kern gelijk zijn gebleven. De diverse denkbeelden zijn onderverdeeld in vijf hoofdstukken.

In het eerste hoofdstuk ‘de democratische ideologie’ zet Koolschijn een licht ironische beschrijving van het democratisch ideaal neer waarbij de mens zich geleidelijk heeft ontwikkeld tot sociaal wezen dat in staat is elkaar tot goede burgers op te voeden. In deze ideale samenleving leggen wetten het juiste sociale gedrag vast. Onderwijs speelt dan ook een belangrijke, maar geen beslissende rol. Kennis is namelijk wel nodig voor beroepen, maar niet in de politiek. Daar telt ieders mening. Het daaropvolgende hoofdstuk ‘de rechtse aanval op de moraal’ toont de schijnheiligheid van het democratische ideaal in pleidooien voor een leven van ongeremde uitbuiting en uitspatting, die Plato zijn tegenstanders in de mond legt. Zo zou volgens Plato in feite altijd, dus ook in een democratie, het recht van de sterkste gelden. In het derde hoofdstuk ‘de argumenten voor de moraal en de ideale staat’ heeft Koolschijn passages uit Plato's werk gekozen die de rechtse aanval uit het vorige hoofdstuk weerleggen met behulp van psychologische theorieën en politieke voorstellen. Het vierde hoofdstuk ‘politieke en psychische degeneratie’ beschrijft hoe de ideale staatsvorm en de bijpassende mens in vier als modellen beschreven generaties veranderen in de slechtste staatsvorm, de dictatuur, waarvan de democratie een voorbode is, en de bijpassende verslaafde mens.

Plato komt in zijn werk herhaaldelijk terug op het proces van Sokrates, wiens levensgevaarlijke kritiek op de democratische samenleving hij deelde. Het laatste hoofdstuk ‘verdediging’ bevat delen van Sokrates’ pleidooi voor zijn rechters. Dit hoofdstuk kan ook gelezen worden als Plato’s verdediging van zijn eigen politieke houding. Al met al is Plato´s oplossing voor de planeet een boek dat voor stof tot nadenken zorgt.

 Vera Weterings

Als partner van de Week van de Klassieken zal Hereditas Nexus extra boekbesprekingen van historische werken over de Oudheid en blogs over de Klassieke wereld publiceren. Houd de website in de gaten!